________________
વિશેષશતમ્ - वस्थायिन इति, सदैव ते बहवो लभ्यन्ते, तत उक्तं सर्वस्तोकाः सूक्ष्मा अपर्याप्तास्तेभ्यः सूक्ष्मा: पर्याप्ताः सङ्ख्येयगुणाः, एवं पृथिवीकायादिषु अपि भावनीयम् । एवं श्रीआचाराङ्गवृत्ती प्रथमाध्ययनद्वितीयोद्देशके पञ्चदशपत्रे, तथाहि- पुनरपि पर्याप्तकादिभेदाद् भेदम् आह 'जे बायरे' इत्यादि । यानि बादरपृथिवीकाये 'विधानानि' भेदाः प्रतिपादिताः, तानि यावन्ति पर्याप्तकानां तावन्त्येव अपर्याप्तकानामपि, अत्र च भेदानां तुल्यत्वं द्रष्टव्यम् । न तु जीवानाम्, यत एकपर्याप्तकाश्रयेण असङ्ख्येया अपर्याप्तका भवन्ति । सूक्ष्मा अपि पर्याप्ताऽपर्याप्तकभेदेन द्विविधा एव, किन्तु अपर्याप्तकनिश्रया पर्याप्तकाः समुत्पद्यन्ते। यत्र च एकोऽपर्याप्तकस्तत्र नियमाद् असङ्ख्येयाः पर्याप्तकाः स्युरिति । एवं जलाश्रिता असङ्ख्येयाः, यदुक्तं श्रीआचाराङ्गद्वितीयोद्देशके पञ्च
-વિશેષોપનિષદુહોય છે. માટે તે જીવો હંમેશા મોટી સંખ્યામાં હોય છે. માટે જ કહ્યું છે કે – સૌથી ઓછા સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તા જીવો હોય છે, તેમના કરતા સૂક્ષ્મ પર્યાપ્તા જીવો સંખ્યાતગુણ હોય છે. એ જ રીતે પૃથ્વીકાય વગેરેમાં પણ સમજી લેવું.
એ જ રીતે શ્રીઆચારાંગવૃત્તિમાં પ્રથમ અધ્યયનના દ્વિતીય ઉદ્દેસામાં ૧૫ માં પત્રમાં પણ કહ્યું છે - ફરીથી પર્યાપ્તા વગેરેના ભેદોથી જે પ્રકાર થાય છે, તે કહે છે – ‘જે બાદર’ ઈત્યાદિ. બાદર પૃથ્વીકાયમાં જે ભેદો કહ્યાં તેમાં જેટલા પર્યાપ્તાઓના છે, એટલા જ અપર્યાપ્તાઓના પણ છે. આ રીતે અહીં ભેદોની તુલ્યતા સમજવી, પણ જીવોની તુલ્યતા નથી. કારણ કે એક પર્યાપ્તાના આશ્રયે અસંખ્યાતા અપર્યાપ્તા હોય છે. સૂક્ષ્મ પણ પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા એમ બે પ્રકારના જ હોય છે, પણ અપાયખાની નિશ્રામાં પર્યાપ્તા ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યાં એક અપર્યાપ્ત જીવ હોય ત્યાં અવશ્યપણે અસંખ્ય પર્યાપ્ત જીવો હોય છે. એ જ રીતે જલને આશ્રિત એવા
१५६
- વિશેષોપનિષદ્8 विंशतिपत्रे ।।२५।। तथाहि- 'संति पाणा उदगणिस्सिया जीवा अणेगे, तट्टीका ‘संति पाणा, इत्यादि पूर्ववत्, कियन्तस्ते पुनस्ते इति दर्शयति, जीवा अणेगे, पुनर्जीवोपादानमुदकाश्रितप्रभूतजीवज्ञापनार्थम्, ततश्च इदम् उक्तं भवति, एकैकस्मिन् जीवभेदे उदकाश्रिता अनेकेऽसङ्ख्येयाः प्राणिनो भवन्ति । एवं च अप्विषयारम्भभाजस्तनिश्रितप्रभूतसत्त्वव्यापत्तिकारिणो द्रष्टव्याः। इति एकबादरपर्याप्तजीवनिश्रया असङ्ख्येया बादरा अपर्याप्ता इति विचारः ।।५९।।
ननु- नरकेषु अशुभवर्णदुरभिगन्धकटुकरसकर्कशस्पर्शान् पुद्गलान् यथा मिथ्यादृष्टिनारका आहारयन्ति, तथैव भविष्यत्तीर्थकरादयोऽपि, किंवा कोऽपि विशेषः ? उच्यते- भविष्यत्तीर्थंकरादयः शुभवर्णादिमतः पुद्गलान् आहारयन्तीति विशेषः, यदुक्तं श्रीभगवतीवृत्तौ प्रथमशतके
-વિશેષોપનિષદ્ર અસંખ્યાતા જીવો સમજવા. શ્રીઆચારાંગના દ્વિતીય ઉદ્દેસામાં ૨૫ માં પત્રમાં કહ્યું છે - જલનિશ્રિત અનેક જીવો હોય છે – ‘પ્રાણો છે? - ઈત્યાદિ પૂર્વવત્ સમજી લેવું. તે કેટલા છે, એ દર્શાવે છે - જીવો અનેક છે. ફરીથી જીવ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું તે જલમાં આશ્રિત ઘણા જીવોનું જ્ઞાપન કરવા માટે છે. માટે એક-એક જીવભેદમાં જલને આશ્રિત અનેક અસંખ્યાતા જીવો થાય છે. આ રીતે જલના જીવોને વિષયક આરંભ કરનારા, તેમાં આશ્રિત ઘણા જીવોનો વધ કરે છે, એમ સમજવું. આ રીતે એક બાદર પર્યાપ્ત જીવની નિશ્રાએ અસંખ્ય બાદર અપર્યાપ્ત જીવો હોય છે, એ વિચાર કહ્યો. પCII.
(૧૦) પ્રશ્ન :- મિથ્યાદૃષ્ટિ નાટક જીવો જે રીતે નરકમાં અશુભ વર્ણ, દુરભિ ગંધ, કટુક રસ, કર્કશસ્પર્શ ધરાવતા પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે. તે જ રીતે જે જીવો ભવિષ્યમાં તીર્થકર થવાના છે, તેઓ પણ તેવા જ પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે, કે પછી કોઈ વિશેષ છે ?
