________________
વિશેષશતમ્ -
- ૨૬૭ प्रथमोद्देशके, तथाहि
“वण्णओ कालनीलाई, गंधओ दुब्भिगंधाइं, रसओ तित्तकडुयरसाई, फासओ कक्खडगुरुयसीयलुक्खाई।।"
एतानि च प्रायो मिथ्यादृष्टय एव आहारयन्ति, न तु भविष्यत्तीर्थकरादयः। इति नरके भविष्यत्तीर्थंकरादयः शुभपुद्गलान् आहारચન્નતિ વિવાર:૬૦||
ननु- व्यन्तरेभ्योऽपि केचिद् भवनपतिदेवा अल्पऋद्धयो वर्त्तन्ते न वा ? उच्यते- सन्ति एके, यदुक्तं श्रीभगवतीसूत्रे वृत्ती च प्रथमशतकद्वितीयोद्देशके तथाहि- “असन्नीणं जहन्नेणं भवणवासीसु उक्कोसेणं वाणव्वंतरेसुत्ति" इह यद्यपि 'चमरबलिसारमहियं,
—વિશેષોપનિષઉત્તર :- તીર્થકરના જીવો શુભ વર્ણ વગેરેને ઘરાવતા શુભપુદ્ગલોનો આહાર કરે છે - એવો વિશેષ હોય છે. શ્રી ભગવતીસૂત્રવૃત્તિમાં પ્રથમશતકના પ્રથમ ઉદ્દેામાં કહ્યું છે – વર્ણથી કૃષ્ણનીલ, ગંધથી દુરભિગંધ, રસથી તિક્ત અને કટુ અને સ્પર્શથી કર્કશ, ગુરુ, શીત, ઋક્ષ પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે.
વ્યાખ્યા :- આવા પુદ્ગલોનો આહાર પ્રાયઃ મિથ્યાષ્ટિઓ જ કરે છે. તીર્થકરના જીવો વગેરે નહીં.
આ રીતે ભવિષ્યમાં તીર્થકર થનારા વગેરે જીવો નરકમાં શુભ પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે, એ વિચાર કહ્યો. ||૧૦|
(૧૧) પ્રશ્ન :- વ્યંતરો કરતાં અલ્પ ઋદ્ધિવાળા કોઈ ભવનપતિ દેવો હોય કે નહીં ?
ઉત્તર :- કોઈ હોય છે. કારણ કે શ્રીભગવતીસૂત્રમાં અને વૃત્તિમાં પ્રથમ શતકના દ્વિતીય ઉદ્દેસામાં કહ્યું છે કે – અસંજ્ઞીઓનો દેવોમાં ઉત્પાદ થાય તો જઘન્યથી ભવનવાસીમાં અને ઉત્કૃષ્ટથી વાણવ્યંતરોમાં થાય છે.
१५८
- વિશેષોપનિષ8 इत्यादिवचनाद् असुरादयो महर्टिकाः, 'पलिओवममुक्कोसं वंतरियाणंति, वचनाच्च व्यन्तरा अल्पर्द्धिकाः, तथापि अत एव वचनाद् अवसीयते । सन्ति व्यन्तरेभ्यः सकाशाद अल्पर्द्धयो भवनपतयः केचन। इति व्यन्तरेभ्योऽपि केचन भवनपतयोऽल्पर्द्धय इति विचारः ।।६१।।
ननु- विग्रहगतिकरणे जीवानां कति समयान् यावत् अनाहारकत्वं स्यात् ? उच्यते- त्रिसमयान् मतान्तरे तु चतु:समयान् अनाहारकत्वं स्यात् । यदुक्तं श्रीभगवतीसूत्रवृत्ती सप्तमशतके प्रथमोद्देशके तथाहि“तेणं कालेणं तेणं समएणं जाव, एवं वयासी जीवे णं भंते ! कं समयं अणाहारए भवति” गोयमा ! पढमे समए सिय आहारए सिय अणाहारए।।१।। बितियसमए सिय आहारए सिय
–વિશેષોપનિષદ્ર ‘ચમરેન્દ્રનું આયુષ્ય એક સાગરોપમ અને બલીન્દ્રનું આયુષ્ય સાધિક સાગરોપમ હોય છે? એવા વચનોથી ભલે અસુરો વગેરે મહદ્ધિક છે. અને વ્યંતરોનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય એક પલ્યોપમ છે, એ વચનથી વ્યંતરો અ૫દ્ધિક છે. આમ છતાં પણ ભગવતીસૂત્રના ઉપરોક્ત વચનથી જ જણાય છે કે કેટલાક ભવનપતિ દેવો વ્યંતરો કરતા પણ અલ્પ ઋદ્ધિવાળા છે. આ રીતે વ્યંતરો કરતા પણ કેટલાક ભવનપતિ દેવો અલા ઋદ્ધિવાળા હોય છે એ વિચાર કહ્યો. IIઉll
(૬૨) પ્રશ્ન :- વિગ્રહગતિમાં જીવો કેટલા સમય સુધી અનાહારક હોય ?
ઉત્તર :- ત્રણ સમય સુઘી અનાહારક હોય, મતાંતરે તો ચાર સમય સુધી અનાહારક હોય. શ્રીભગવતીસૂત્રવૃત્તિમાં સપ્તમ શતકમાં પ્રથમ ઉદ્દેસામાં આ મુજબ કહ્યું છે – ‘તે કાળે તે સમયે યાવત્ શ્રીગૌતમસ્વામિએ આ મુજબ કહ્યું – ભગવંત ! જીવો કયાં સમયે અનાહારક હોય છે ? ગૌતમ ! પ્રથમ સમયે કથંચિત્ આહારક હોય
