________________
ઋવિપરીત -
- ૨૬૩ सेढिवज्जं एगभवेणं च सव्वाई” ननु यदा सम्यक्त्वयुक्त एव नवपल्योपमातिरिक्तस्थितिकदेवेषु उत्पद्यते, तदा देवभवे विरतेरभावात् कथं ‘सम्मत्तंमि उ लढे पलिय पुहुत्तेण सावओ होज्जा' इत्येतद् घटते ? अत्रोच्यते तस्यामेव अवस्थायां यावन्ती स्थिति क्षपयति, तावतीम् अन्यां बध्नाति, ततो देशोनसागरोपमकोटाकोटीरूपाया अधिकृतकर्मस्थितेः पल्योपमपृथक्त्वस्य नापगमो भवतीति न देवभवादी देशविरतिलाभ: स्यादिति न विरोधस्तदेवं सम्यक्त्वलाभेऽपि व्रतप्रतिपत्ती भजना इति स्थितम्, इति गाथार्थः पञ्चमपत्रे। इति सम्यक्त्वलाभान्तरमपि नवपल्योपमस्थितिककर्मक्षये व्रतप्रतिपत्तिः ।।५८ ।।
—વિશેષોપનિષદ્ અનુક્રમે ભોગવવાથી ઉપશમ-ક્ષપકશ્રેણિમાંથી એક શ્રેણીને છોડીને એક ભવમાં સર્વ (દેશવિરતિ વગેરે) થાય છે.
શંકા :- જ્યારે સમ્યqસહિત જ નવ પલ્યોપમથી અધિક સ્થિતિવાળા દેવ તરીકે ઉત્પન્ન થશે, ત્યારે દેવભવમાં વિરતિ નથી, તો ‘સમ્યકત્વ પામ્ય છતે પલ્યોપમપૃથક્વ જાય ત્યારે શ્રાવક થાય', એ શી રીતે ઘટે ?
સમાધાન :- તે જ અવસ્થામાં જેટલી સ્થિતિ ખપાવે છે, તેટલી બીજી સ્થિતિ બાંધે છે. માટે દેશોન સાગરોપમકોડાકોડીરૂપ એવી જે અધિકૃત કર્મસ્થિતિ છે, તેમાંથી પલ્યોપમપૃથક્વનો અપગમ થતો નથી. તેથી દેવભવ વગેરેમાં દેશવિરતિની પ્રાપ્તિ થતી નથી માટે વિરોધ નથી. આ રીતે સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થવા છતાં પણ વતપ્રાપ્તિમાં ભજના થાય છે, એવું સિદ્ધ થયું. આ મુજબ ગાથાર્થ છે. IFપંચમ પત્રમાં આ રીતે સમ્યકત્વના લાભ પછી પણ નવ પલ્યોપમની સ્થિતિવાળા કર્મનો ક્ષય થાય ત્યારે વ્રતનો સ્વીકાર થાય છે, એ વિચાર કહ્યો. પિતા
१५४
વિશેષ નિવ8 ननु- बादरपर्याप्तजीवनिश्रया अपर्याप्ताः कियन्त उत्पद्यन्ते, उच्यते- असङ्ख्येया इति, यदुक्तं श्रीजीवाभिगमसूत्रे अष्टादशपत्रे वृत्ती च तथाहि- “एएसिं सुहुमाणं १ बायराण २ य पज्जत्ताणं अप्पज्जत्ताणं य, कयरे कयरे सव्वत्थोवा बायरा।।१।। अप्पज्जत्तगा असंखेज्जगुणा ।।२।। सुहुमापज्जत्ता असंखेज्जगुणा इति ।। एएसि णं भंते, सुहुमाण पज्जत्ताणमित्यादि।" ___ व्याख्या- इह बादरेषु पर्याप्तेभ्योऽपर्याप्ता असङ्ख्येयगुणाः, एकैकपर्याप्ति(प्त)निश्रया असङ्ख्येयानाम् अपर्याप्तानाम् उत्पादात्, तथा चोक्तं प्रज्ञापनायां प्रज्ञापनाख्ये पदे
“पज्जत्तगनिस्साए अपज्जत्तगा बक्कमंति। तं जत्थ एगो तत्थ नियमा असंखेज्जा इति ।।" सूक्ष्मेषु पुनर्नाऽयं क्रमः, पर्याप्ताश्च अपर्याप्तापेक्षया चिरकाला
– વિશેષોપનિષદ્ર (૫૯) પ્રશ્ન :- બાદરપર્યાપ્ત જીવની નિશ્રાએ કેટલા અપર્યાપ્તા જીવો ઉત્પન્ન થાય છે ?
ઉત્તર :- અસંખ્યાતા. શ્રીજીવાભિગમસૂત્રમાં ૧૮ માં પત્રમાં અને વૃત્તિમાં કહ્યું છે - એમના સૂક્ષ્મ-બાદ-પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તામાં કયાં કયાં (? અધિકતર અધિકતર છે ?) સર્વથી થોડા બાદર છે, અપર્યાપ્તા અસંખ્યાતગુણ છે. સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તા અસંખ્યાતગુણ છે. ભગવંત ! આમના સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તોના ઈત્યાદિ.
વ્યાખ્યા :- અહીં બાદરોમાં પર્યાપ્તા કરતા અપર્યાપ્તા અસંખ્યગુણ છે. કારણ કે એક-એક પર્યાપ્તની નિશ્રાથી અસંખ્યાતા અપર્યાપ્તા ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રજ્ઞાપનામાં પ્રજ્ઞાપનાપદમાં કહ્યું છે – પર્યાપ્તાની નિશ્રામાં અપર્યાપ્તા ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યાં એક પર્યાપ્તો છે, ત્યાં નિયમા અસંખ્યાતા અપર્યાપતા જીવો હોય છે. સૂક્ષ્મોમાં આ ક્રમ નથી. પર્યાપ્તા જીવો અપર્યાપ્તની અપેક્ષાએ ચિરકાળ સુધી અવસ્થિત
