________________
विशेषशतकम्
प्रत्यपादि । पुनः श्रीचन्द्राचार्यैरपि स्वकृतयोगविधौ सम्यक्त्वाऽऽरोपणानन्तरं ।
१३३
“पंचुंबरचउविगई अणायफलकुसमहिमविसकरगे । मट्टीराइभोयणघोलवडा रीगणी चेव ॥ १ ॥ पंपोडयसंघाडय वाइंगणका वणे य तह चेव । वावीसदव्वाणि अभक्खणीयाणि सहाणं । ।२ ॥ पुनः चतुर्दशपूर्वधरश्रीशय्यम्भवाचार्यकृतदशवैकालिकद्वितीयाध्ययनप्रथमगाथायाम्- 'कहन्नु कुज्जासामन्नं' इत्यादि, इति कामव्याख्याने चतुर्दशपूर्वधरश्रीभद्रबाहुस्वामिकृतदशवैकालिकनिर्युक्तिगाथाव्याख्यानप्रस्तावे
बृहद्वृत्तिकारेण श्रीहरिभद्रसूरिणा शब्दरसरूपगन्धस्पर्शमोहोदयाभिभूतैः सत्त्वः काम्यते इति कामः, मोहोदयकारीणि च यानि द्रव्याणि सङ्घाटकविकटमांसादीनि तान्यपि मदनः कामाख्यः तस्य हेतुत्वात्, 'ये काम' વિશેષોપનિષદ્
વળી શ્રીચન્દ્રાચાર્યે પણ સ્વકૃત યોગવિધિમાં સમ્યક્ત્વારોપણની વિધિ પછી કહ્યું છે કે -
પાંચ ઉંબર, ચાર વિગઈ, અજાણ્યા ફળ, ફૂલ, હિમ, વિષ, કરા, માટી, રાત્રિભોજન, ઘોલવડા, રિંગણા, પંપોટા, શિંગોડા, યંગ અને વણ (?) આ બાવીશ દ્રવ્યો શ્રાવકોને અભક્ષ્ય છે.
વળી ૧૪ પૂર્વધર શ્રી શય્યભવસૂરિષ્કૃત દશવૈકાલિક સૂત્રમાં દ્વિતીય અધ્યયનની પ્રથમ ગાથામાં - તે શ્રામણ્ય શી રીતે કરે ? ઈત્યાદિમાં ‘કામ’ ની વ્યાખ્યા કરતાં ૧૪ પૂર્વધરશ્રી ભદ્રબાહુવામિત દશવૈકાલિકનિયુક્તિ ગાથાની વ્યાખ્યાના અવસરે બૃહત્કૃત્તિકાર શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ આ મુજબ કહ્યું છે - ‘શબ્દ, રસ, રૂપ, ગંઘ અને સ્પર્શમાં મૂર્છાના ઉદયથી અભિભૂત થયેલા જીવો જેની કામના કરે છે, તેને કામ કહેવાય. જે દ્રવ્યોથી મોહોદય થાય તે શિંગોડાવિકટ (?) માંસ વગેરે પણ કામ છે. કારણ કે એ કામના કારણ છે.
विशेषोपनिषद् ०
१३४
इति । एवम् अक्षरै-र्मद्यमांसतुल्यतादर्शनेन सामान्येन साधु श्रावकयोर्निषेधः । इति शृङ्गाटकानाम् अभक्ष्यत्वमुक्तम्। तथा गहुरिकाकरभीदुग्धस्यापि इति । श्रीपिण्डविशुद्धिबृहद्वृत्तौ तु यथा वेदसमये गडरिकाकरभीक्षीरादिनि, गर्हितानि तथा तत्समानम् आधाकर्मिकमपि गर्हितं ज्ञेयम्, इत्युक्तं તથાદિ
“वंतु १ च्चार २ सुरा ३ गोमंस सममिमंति तेण न जुत्तं । पत्तं पि कयतिकप्पं कप्पइ पुव्वं करिसघट्टं ।। १६ ।। ” एतद्गाथाव्याख्याप्रान्ते उपलक्षणमात्रं चेह वान्तादिग्रहणं तेन गहुरिकाकर भीक्षीरलशुनपलण्डुकाकमांसादीनि अपि वेदसमयगर्हितानि, इह द्रष्टव्यानि । एवं च अभक्षणीयमेव इदम् इत्युक्तं वेदशास्त्रे तु વિશેષોપનિષદ્
જે કામનું નિવારણ ન કરે તે શ્રામણ્યનું પાલન શી રીતે કરી શકે ?’ (દશ.૨-૧) આવા અક્ષરોથી શિંગોડાને મધ-માંસ જેવા બતાડીને સામાન્યથી સાધુ-શ્રાવકોને તેનો નિષેધ કર્યો છે.
આ રીતે જેમ શિંગોડાને અભક્ષ્ય કહ્યા છે, તેમ ઘેટીના દૂધને પણ અભક્ષ્ય સમજવું. શ્રીપિંડનિર્યુક્તિની બૃહદ્ધત્તિમાં તો એમ કહ્યું છે કે – જેમ વેદસમયમાં ઘેટી-ઊંટડીનું દૂધ વગેરે નિંદિત કહ્યા છે, તેમ આધાકર્મિકને પણ નિંદિત સમજવું. તે ગાથા આ મુજબ છે -
- આધાકર્મિક આહાર ઉલ્ટી, વિષ્ટા, મદિરા અને ગોમાંસ જેવું છે. માટે તે વાપરવું ઉચિત નથી. જે પાત્રામાં પૂર્વે આધાકર્મિક આહાર વહોરાઈ ગયો હોય તે પામું પણ ત્રણ વાર ઘોઈને સૂકા છાણાથી ઘસ્યા પછી જ વાપરી શકાય.
આ ગાથાની વ્યાખ્યામાં છેલ્લે એવું કહ્યું છે કે અહીં ઉલ્ટી વગેરેનું ગ્રહણ ઉપલક્ષણ છે. તેથી ઘેટી-ઊંટડીનું દૂધ, લસણ, યાજ, કાગડાનું માંસ વગેરે વેદો અને અન્ય ગ્રંથોમાં નિંદિત વસ્તુઓ પણ સમજી લેવી. આ રીતે તે અભક્ષ્ય જ છે. વેદશાસ્ત્રોમાં તો મોટા
