________________
વિશેષશતમ્ - जनयति। तस्मात् माणवकस्य इव, चन्द्रादिप्रभाणां सम्पर्केऽपि न विराधना। किञ्च केषाञ्चिद् जीवानाम् उद्योतनामकर्मास्ति, यद् उदयाद् अमीषां शरीराणि दूरस्थानि अपि अनुष्णप्रकाशात्मक उद्योतं कुर्वन्ति । यथा यतिदेवोत्तरवैक्रियचन्द्रग्रहनक्षत्रतारा रत्नौषधिमणिप्रभृतयः, तथा केषाञ्चिद् जन्तूनाम् आतपनामकर्मास्ति, यदुदयात् तेषां शरीराणि दूरस्थान्यपि स्वयम् अनुष्णत्वेऽपि उष्णप्रकाशरूपम् आतपं कुर्वन्ति । यथा सूर्यबिम्बादि । तथा च तच्छरीरस्पर्श कथं विराधना येन अत्रोच्यते । नन्वेवं तर्हि विद्युत्प्रदीपादिप्रभासम्बन्धेऽपि न विराधना विद्युदादीनाम् अग्निकायशरीराणां दूरस्थत्वात्, इति चेन्न, अग्निकायेषु हि न उद्योतनाम्नः कर्मण उदयोऽस्ति तथास्वाभाव्यात, नापि आतपनाम्नोऽपार्थिवत्वात्,
-વિશેષોપનિષદ્ હોવાથી, તે સચિત નથી. માટે તેનો સંપર્ક થવા છતાં પણ વિરાધના થતી નથી. વળી કેટલાક જીવોને ઉદ્યોત નામ કર્મનો ઉદય હોય છે, જેનાથી તેમના શરીરો દૂર હોવા છતાં પણ શીત પ્રકાશરૂપ ઉદ્યોત કરે છે. જેમ કે મુનિ અને દેવનું ઉત્તર વૈક્રિય શરીર, ચન્દ્ર, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તારા, રત્ન, ઔષધિ (વિશિષ્ટ વનસ્પતિ), મણિ વગેરે. તથા કેટલાક જીવોને આતપ નામ કર્મ છે, જેના ઉદયથી તેમના શરીરો દૂર હોવા છતાં પણ, સ્વયં શીત હોવા છતાં પણ ઉષ્ણપ્રકાશરૂપ આતપ કરે છે. જેમ કે સૂર્યબિંબ વગેરે. (અહીં વગેરે કહ્યું તે ચિંતનીય છે. કારણ કે સૂર્યવિમાનના પૃથ્વીકાયિક જીવો સિવાય કોઈ જીવને આતપ નામકર્મનો ઉધ્ય સંભવતો હોય, એવું જાણ્યું નથી.) તેથી તેમના શરીરનો સપર્શ થતા શી રીતે વિરાધના થાય ? જેથી અહીં તે (વિરાધના)નું આપાદન કરાય છે. (શરીર તો દૂર હોવાથી તેનો સ્પર્શ થતો નથી માટે ચન્દ્ર વગેરેની પ્રજાના સંપર્કથી વિરાધના થતી નથી.)
શંકા :- તો પછી વીજળી, દીવો વગેરેની પ્રજાના સંપર્કમાં પણ વિરાધના નહીં થાય, કારણ કે વીજળી વગેરેરૂપ જે અગ્નિકાયના
૨૪૦
- વિશેષોપનિષ8 पार्थिवेष्वेव हि आतपोदयस्य आगमे भणितत्वात्। तर्हि कथममी दूरस्थमपि वस्तु उद्योतयन्ति तापयन्ति चेति चेद् ‘उच्यते' उष्णस्पर्शोदयेन, लोहितवर्णनामोदयेन च प्रकाशयुक्ता अग्निकायिका जीवा एव तदानीम् इतस्ततो विस्तरन्ति, न तत्प्रभा असत्त्वात्, केवलं ते एव अतिसूक्ष्मत्वात् प्रभा इत्युच्यन्ते । तत्सम्पृक्ताश्च पदार्था उद्योततापवन्त इव प्रतिभासन्ति, तथा च अग्निकायिकजीवानां क्षारशरीरसम्बन्धेऽवश्यं जीवविराधना भवति । चन्द्रसूर्यादिविमानादीनां सचित्तत्वेऽपि, प्रभाणां नामकर्मप्रभावतो जाताना स्पर्शनेऽपि अचित्तत्वेन विराधनाया अभाव इति न ईर्यापथिकी प्रतिक्रम्यते।
- વિશેષોપનિષ જીવોનું શરીર છે, એ તો દૂર છે.
સમાધાન :- અગ્નિકાયમાં ઉદ્યોત નામ કર્મનો ઉદય નથી. એમાં તથા પ્રકારનો સ્વભાવ જ કારણભૂત છે. વળી આતપ નામ કર્મનો પણ ઉદય નથી. કારણ કે એ પૃથ્વીકાય નથી. પૃથ્વીકાયમાં જ આતપનો ઉદય થાય એવું આગમમાં કહ્યું છે.
શંકા :- તો પછી વીજળી વગેરે દૂર રહેલી વસ્તુઓને પણ શી રીતે પ્રકાશિત કરે છે અને તપાવે છે ?
સમાધાન :- ઉષ્ણ સ્પર્શના ઉદયથી અને લોહિતવર્ણ નામ કર્મના ઉદયથી અગ્નિકાયિક જીવો જ ત્યારે આમ-તેમ ફેલાઈ જાય છે. તેમની પ્રભા નથી ફેલાતી, કારણ કે તેમની પ્રભા તો હોતી જ નથી. પણ તેઓ જ અતિ સૂક્ષ્મ હોવાથી પ્રભા કહેવાય છે. તેના સંપર્કમાં રહેલા પદાર્થો ઉધોત આતાવાળા હોય તેવા પ્રકાશિત થાય છે. આ રીતે અગ્નિકાયિક જીવોનો ક્ષાર-શરીર સાથે સંપર્ક થવાથી અવશ્ય જીવવિરાધના થાય છે. ચન્દ્ર-સૂર્ય વગેરે વિમાનો સચિત્ત હોવા છતાં પણ નામકર્મથી થયેલી તેમની પ્રભા તો અચિત હોય છે, તેથી તેમનો સંપર્શ થવા છતાં પણ વિરાધના થતી નથી. માટે તેનો
