________________
વિશેષશતમ્ -
- ૬૪૬ ननु- चन्द्रोज्ज्वलायां रात्रौ साधूनां पुनः गृहीतसामायिकपौषधानां श्रावकश्राविकाणां च विद्युत्प्रदीपादिज्योतिषा स्पर्शनकं भवति वा न वा ? 'उच्यते' न भवति चन्द्रोद्योतवति प्रदेशे, अन्यत्र तु भवत्येव । ननु- कुतोऽयं निषेध इति चेद् ? भण्यते, चान्द्रेण तेजसा तस्य अभिभूतत्वाद्, अभिभूयन्ते हि ज्योत्स्नानामतिप्रबलतया इन्दुकिरणविद्युत्प्रदीपादिभ्यः पृथग् भूयेत्, तत एकैकशो विस्तृता ज्योतिःसज्ञिकाः अग्निकायिका जीवाः परस्परोपष्टम्भरहितत्वेन तथाविधाहारविकलत्वेन क्षणिकत्वेन च अतिमात्रम् अबलत्वात्। यथा दिवा दिवाकरप्रसरेण, इयांस्तु विशेषः सूर्यप्रभाणां प्रचण्डत्वेन प्रत्युद्योतेनापि विद्युदादिज्योतिरभिभूयते, अतोऽनातपेऽपि स्थितस्य अस्य तेन स्पर्शनकं न
—વિશેષોપનિષદ્ સ્પર્શ થતાં ઈરિયાવહી કરાતી નથી.
શંકા :- રાત્રિ ચન્દ્રથી ઉજ્વળ હોય ત્યારે સાધુઓને અને જેમણે સામાયિક-પૌષધ લીધા છે એવા શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને વીજળી, દીવા વગેરેની જ્યોતિનો સ્પર્શ થાય છે કે નહીં ?
સમાધાન :- જ્યાં ચન્દ્રનો ઉદ્યોત હોય, તે પ્રદેશમાં નથી થતો, અન્યત્ર તો થાય જ છે.
શંકા :- એવો નિષેધ શેના પરથી કહો છો ?
સમાધાન :- ચન્દ્રના તેજથી વીજળી વગેરે અભિભૂત થઈ જાય છે. ચન્દ્રના કિરણો અતિ પ્રબળ હોવાથી તેઓ અભિભવ પામે છે, અને આમ-તેમ ફેલાતા તે જીવોનો વીજળી-પ્રદીપ વગેરે સાથેનો સંપર્ક તૂટી જાય છે. અને તેઓ છૂટા પડી જાય છે. પછી એક-એક, વિસ્તૃત, જ્યોતિ નામના અગ્નિકાયિક જીવો પરસ્પર ટેકા વિનાના હોવાથી અને તથાવિધ આહાર વિનાના હોવાથી અને ક્ષણિક હોવાથી અત્યંત નિર્બળ હોય છે, તેથી અભિભવ પામે છે. જેમ કે દિવસે સૂર્યના કિરણોના) પ્રસારથી અભિભવ પામે છે.
१४२
-વિશેષીનિષ948 भवति, चन्द्रप्रभाणां तु मृदुत्वात् तत्प्रत्युद्योतेन तन्न अभिभूयते, इति प्रत्युद्योतवत्यपि प्रदेशे स्थितस्य तेन स्पर्शनकं भवति एव, केवलं चन्द्रातपे एव न भवति। तत्रापि चन्द्रप्रभाभिर्व्याप्ते एव शरीरभागे पटावृत्ते इव तन्न भवति, अन्यत्र तु भवत्येव, इति वृद्धसम्प्रदायः । पुनर्विशेषार्थिना श्रीसन्देहदोलावलीबृहद्वृत्तिर्विलोकनीया । इति विद्युत्प्रदीपादिप्रभाणां स्पर्शनेऽपि दोष इति विचारः ।।५५।।
ननु- गर्भजतन्दुलमत्स्योऽन्तर्मुहूर्त्तायुष्कः सन्, महारौद्रध्यानोपगतो नरकेषु जायते, इति सर्वैः प्ररूप्यते । एतदक्षराणि क्वापि सिद्धान्ते
—વિશેષોપનિષદ્ર તેમાં ફેર એટલો જ છે કે સૂર્યપ્રભા પ્રચંડ હોવાથી તેના પ્રત્યુધોત(રિફલેક્શન)થી પણ વીજળી વગેરેની જ્યોતિ અભિભૂત થાય છે. માટે વ્યક્તિ તડકામાં ન હોય તો પણ તેને વીજળી વગેરેની પ્રભા (અગ્નિકાય જીવો) નો સ્પર્શ થતો નથી. ચંદ્રની પ્રભા કોમળ છે. તેથી તેના પ્રત્યુધોતથી વીજળી વગેરે અભિભૂત થતા નથી. માટે જે ચંદ્રના પ્રત્યુઘોતવાળી જગ્યાએ રહેલા હોય, તેને તો તે જીવોનો સપર્શ થાય જ છે, માત્ર ચન્દ્રનો આતપ (ડાયરેક્ટ પ્રકાશ) હોય ત્યાં જ તે જીવોનો સ્પર્શ થતો નથી.
તેમાં પણ શરીરનો જે ભાગ ચાંદનીથી વ્યાપ્ત હોય, જેમ કપડાથી આવૃત થાય તેમ ચાંદનીથી આવૃત હોય ત્યાં જ તે જીવોનો સ્પર્શ થતો નથી. એ સિવાયના ભાગમાં તો થાય જ છે. એવો વૃદ્ધ સંપ્રદાય છે. અહીં જેને વિશેષ જિજ્ઞાસા હોય, તેમણે સંદેહ દોલાવલી વૃત્તિ જોઈ લેવી. આ રીતે વીજળી-દીવા વગેરેના પ્રભાનો સ્પર્શ થાય તેમાં પણ દોષ છે, એ વિચાર કહ્યો. 'પિપી.
(૫૬) પ્રશ્ન :- ગર્ભજ તંદલિયો મત્સ્ય અંતર્મુહૂર્તના આયુષ્યવાળો હોય છે, તે મહારૌદ્રધ્યાન પામીને નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે એવી બધા પ્રરૂપણા કરે છે. આ અક્ષરો કોઈ આગમમાં સૂર-વૃત્તિ વગેરેમાં
