________________
४०० विशेषशतकम्
१२९
“ अविला १ करही २ खीरं लसुण पलंडू ३ सुरा ४ य गोमंसं । । ५ । । वेयसमए वि अमयं किंचि अभोज्जं अपेयं च ||9|| ૧૬||૭૭||
व्याख्या- अविलाकरभीक्षीरं गहुरिकोष्ट्रीदुग्धं, तथा 'लसुणपलंडुत्ति, कन्दविशेषः शाकविशेषश्च तथा 'सुरा' मद्यं चः समुच्चये तथा गोमांसम्- सुरभीपलम् एतत् किम् इत्याह वेदा ऋग्वेदादयो ब्राह्मणसम्बद्धाश्चत्वारः शास्त्रविशेषाः । समयस्तु शेषदर्शनिनां सिद्धान्तस्तस्मिन्नपि, न केवलं जिनशासने इत्यपिशब्दार्थः, अमतं ग्राह्यतया अनभिप्रेतं शिष्टानाम् इति शेषः । यत एतेषां मध्यात् किमपि अभोज्यं प्रतीतं लशुनादि, तथा किञ्चिदिति अनुवृत्तेरपेयम् अपातव्यम्, अविलाक्षीरादि, उपलक्षणत्वात् काकमांसादिग्रहः, चः समुच्चये वेदादयो हि असमञ्जसभाषकाः प्रायः स्युः, ततो यदि तेष्वपि अविलाक्षीरादिग्रहणेऽसंमतत्वम् उक्तं, तदानीं युक्तभाषिणि जिनशासने सावद्यत्वेन साधूनाम् आधाकर्म-વિશેષોપનિષદ્
અને ઊંટડીનું દૂધ, લસણ અને પ્યાજ, મદિરા, ગાયનું માંસ આ બધી વસ્તુઓ જિનશાસનમાં તો અભક્ષ્ય છે જ, ઋગ્વેદ વગેરે જે બ્રાહ્મણોના ચાર ગ્રંથો છે, તેમના મતમાં અને બીજા દર્શનાનીઓના સિદ્ધાન્તમાં પણ શિષ્ટપુરુષો એ વસ્તુઓને અગ્રાહ્ય માને છે. કારણ કે આ વસ્તુઓમાં કાંઈક અભક્ષ્ય છે, જેમ કે લસણ વગેરે, અને કોઈક અપેય છે, જેમ કે ઘેટીનું દૂધ વગેરે. ઉપલક્ષણથી કાગડાનું માંસ વગેરે સમજવા. વેદ વગેરે તો પ્રાયઃ અનુચિત પ્રરૂપણા કરનારા હોય છે. તેથી જો તેમાં પણ ઘેટીના દૂધ વગેરેનું ગ્રહણ કરવામાં અસમ્મતિ કહી હોય તો યુક્તિયુક્ત પ્રરૂપણા કરનારા જિનશાસનમાં તો સાવધ હોવાથી સાધુઓને આધાકર્મનો પરિહાર કહ્યો એ અત્યંત ઉચિત જ છે. (વેદ જેવા શાસ્ત્રો પણ જો તેને અભક્ષ્ય માનતા હોય, તો તે વસ્તુ કેટલી નિકૃષ્ટ-અધમ હશે. તેના ભક્ષણમાં કેટલી
विशेषोपनिषद्
१३०
परिहारः सुतरां वक्तुम् उचितः इति गाथार्थः । ।
श्रीमलयगिरिकृतपिण्डनिर्युक्तिवृत्ती एतद्गाथाव्याख्याने तु एवं व्याख्यातं यदुत यथा वेदे अविलाकरभीक्षीरादिकम् अभोज्यम् अपेयं च, तथा जिनशासनेऽपि किञ्चिदाधाकर्मादिरूपम् अभक्ष्यम् अपेयं च વૈવિતવ્યું, તદિ‘વિના વિના કરી, રશ્મી કન્ટ્રી તોઃ ક્ષીરમ્, तथा लशुनं पलाण्डुः सुरा गोमांसं च वेदे यथायोगं शेषेषु समयेषु निर्धर्मप्रणीतेषु, अमतम् असंमतं भोजनेषु पानेषु च तथा जिनशासनेऽपि किञ्चिद् आधाकर्मादिकम् अभोज्यम् अपेयं च वेदितव्यम्, अत्र भावनापूर्वम् इह संयमप्रतिपत्ती असंयमवमनेन आधाकर्मापि साधुभिर्वान्तपुरीषम् इव उत्सृष्टं वा न च वान्तं पुरीषं वा भोक्तुमुचितं विवेकिनामपि, -વિશેષોપનિષદ્ જઘન્યતા હશે. એ વિચારી તેનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. જિનશાસનમાં તો તેને અભક્ષ્ય ગણ્યું જ છે.) આ પ્રમાણે ગાથાર્થ છે.
શ્રીમલયગિરિષ્કૃત પિંડનિયુક્તિની વૃત્તિમાં આ ગાથાની વ્યાખ્યા આ મુજબ કરી છે – જેમ વેદમાં ઘટી-ઉંટડીનું દૂધ વગેરે અભક્ષ્ય અને અપેય છે, તેમ જિનશાસનમાં પણ કાંઈક આધાકર્મ વગેરે અભક્ષ્ય અને અપેય સમજવું જોઈએ. ઘેટી-ઊંટડીનું દૂધ, લસણ, યાજ, મદિરા, ગાયનું માંસ... આ બધું વેદમાં અને નિધર્મીઓએ બનાવેલા બાકીના સિદ્ધાન્તોમાં પણ અભક્ષ્ય અને અપેય મનાયા છે. તેમ જિનશાસનમાં પણ કાંઈક-આધાકર્મ વગેરે અભક્ષ્ય અને અપેય સમજવા. પહેલાં અહીં સંયમનો સ્વીકાર કર્યો એટલે અસંયમનું વમન કર્યું. જેમ એક વાર વમેલી વસ્તુ- જે ઉલ્ટી દ્વારા શરીરમાંથી નીકળી ગઈ છે, તેવી વસ્તુ ફરીથી ન ખવાય. તેમ આધાકર્મિક આહાર પણ સાધુઓએ ઉલ્ટી કરેલ વસ્તુ અને વિષ્ટાની જેમ છોડી દીધો છે. ઉલ્ટી કે વિષ્ટાનું ભક્ષણ કરવું એ વિવેકીઓને માટે ઉચિત નથી. આ રીતે યુક્તિ દ્વારા ‘આધાકર્મ અભક્ષ્ય છે’
