________________
ઋવિશેષશતમ્ - स्थानान्तरं च पुस्तकं सङ्क्रामयत: पलिमन्थः ।६। प्रमादो मम पुस्तकं लिखितमस्तीति कृत्वा न गुणयति, अगुणनाच्च सूत्रनाशादयो दोषाः,७ । परिकर्मणायां च सूत्रार्थपरिमन्थो भवति ।८। अक्षरलिखनं कुर्वतः कुन्थ्वादिव्यपरोपणेन कृकाटिकादिबाधया च संयमात्मविराधना ।९। किञ्च
पुत्थगजिणदिट्ठतो, वागुरुलेवेयजालचक्केय। लोहिय लहुगाआणाई, मुयण संघट्टणे बंधे।।२।।
व्याख्या- पुस्तके शुषिरतया यो जन्तूनामुपघातस्तत्र जिनस्तीर्थकृद्भिर्वागुरालेपेन १ जालेन २ चक्रेण ३ दृष्टान्तः कृतः, 'लोहियत्ति' यदि तेषां पुस्तकान्तर्गतानां लोहितं रुधिरं भवेत्ततः पुस्तकबन्धनकाले अक्षराणि परिस्पृश्य तत् रुधिरं परिगलेत् । 'लहुगत्ति' यावन्तो वारान्
–વિશેષોપનિષદ્અન્ય સ્થાને મુકવા પડે તેમાં સ્વાધ્યાયવ્યાઘાત થાય. (૭) પ્રમાદ થાય, તે વિચારે કે મારી પાસે તો લખેલું પુસ્તક છે જ. તેથી તે પરાવર્તન ન કરે. અને તેનાથી સૂગનાશ વગેરે દોષો થાય. (૮) પુસ્તકનું પરિકર્મ કરવામાં સૂત્ર-અર્થનો વ્યાઘાત થાય. (૯) અક્ષરલેખન કરતાં કંથવા વગેરે મરી જાય, તેનાથી સંયમવિરાધના થાય અને ડોકમાં રહેલ ઉન્નત ભાગ-કાકડાને બાધા થતા આત્મવિરાધના થાય.(?) TI૧] વળી –
પુસ્તકમાં પોલાણ, છિદ્રો હોવાથી જીવોનો જે ઉપઘાત થાય છે. તેને તીર્થકરોએ મૃગબંધન, જાળ અને ચકના ઉદાહરણથી સમજાવ્યો છે. જેમ શિકારીઓ એના માધ્યમે હરણ વગેરે જીવોને મારે છે. તે જ રીતે પુસ્તકના માધ્યમે પણ જીવોની વિરાધના થાય છે (આગળ આ વસ્તુ સ્પષ્ટ કરશે.) જો પુસ્તકની અંદર રહેલા જીવોનું લોહી હોય તો પુસ્તકને બાંધતી વખતે અક્ષરોને સંઘટ્ટો કરીને તે લોહી ગળી જાય, તે જીવને ખૂબ કિલામણા થાય. ૨. સ્વાધ્યાયથીયાત ,
વિશેષશતષ્ઠ 8 तत्पुस्तकं बध्नाति मुञ्चति वा, अक्षराणि वा लिखति, तावन्ति लघूनि आज्ञादयो दोषाश्च, पुस्तकस्य मोचने बन्धने च सङ्घट्टनम्, उपलक्षणत्वात् परितापनम् उपद्रावणं वा यदाऽऽपद्यते तन्निष्पन्नं प्रायश्चितम् ।। एतामेव गाथां विवृणोति,
“चउरंगवागुरापरिवुडो वि, फडिज्ज अवि मिगो। रन्नो छीरे खउरे चेव पडिओ सउणो पलोइज्जा।।३।।"
व्याख्या- चतुरङ्गसेना रूपा बागुरा, तया परिवृत्तोऽपि समन्ताद्वेष्टितोऽपि मृगोऽपीति सम्भावनायाम्, अरण्ये तादृशादपायात्, न पुनः पुस्तकपत्रान्तरप्रविष्टा जीवा स्फिटेयुः, तथा शकुन: पक्षी, स चेह मक्षिकादिः क्षीरे दुग्धे, खउरे चिक्कणद्रव्योपले वा अवश्रावणादी पतितोऽपि पलायते, न पुनः पुस्तकजीवाः ।।३।। "सिद्धट्ठगजालेणं, गहिओ मत्थो(च्छो) वि निष्फडिज्जाहि।
-વિશેષોપનિષદુજેટલી વાર પુસ્તકને બાંધે કે છોડે કે અક્ષરો લખે તેટલા લઘુક પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. અને આજ્ઞાભંગ, અનવસ્થા, મિથ્યાત્વ અને વિરાધના આ દોષો લાગે. પુસ્તકને છોડવા અને બાંધવામાં જીવોનો સંઘટ્ટો થાય, ઉપલક્ષણથી પરિતાપ કે ઉપદ્રવ થાય તે નિષ્પન્ન (?) પ્રાયશ્ચિત છે. IlI
આ જ ગાથાનું વિવરણ કરે છે - ચતુરંગ સેવારૂપ જાળ હોય. તેનાથી ચારે બાજુથી વીંટળાયેલો મૃગ જંગલમાં તે અપાયથી બચીને નાસી જઈ શકે. પણ પુસ્તકના પાનાઓની અંદર પ્રવેશેલા જીવો નાસી ન શકે. વળી શકુન એટલે પક્ષી. પક્ષ = પાંખો તે જેને હોય તેવો જીવ. તે અહીં માખી વગેરે સમજવી. તે દૂધમાં, ચીકણા દ્રવ્યાપલમાં ઓસામણ વગેરેમાં પડી જાય, તો ય ત્યાંથી પલાયન કરી શકે છે. પણ પુસ્તકના જીવો પલાયન કરી શકતા નથી. ||all
જેનાથી સરસવને પણ ધારણ કરી શકાય, તેવી જાળમાં
