________________
७००० विशेषशतकम्
पर्यापन्नमाहारजातं परिगृह्य तद्बहुत्वाद् भोक्तुमसमर्थः, तत्र च साधर्मिकाः, सम्भोगिकाः, समनोज्ञा: एकार्थाश्चालापका इति । एतेषु अदूरगतेषु वा, तान् अनापृच्छ्य प्रमादितया परिष्ठापयेत् परित्यजेत् एवं मातृस्थानं संस्पर्शेद् नैवं कुर्यात् । यत् कुर्यात् तद् दर्शयति-स भिक्षुस्तमधिकमाहारजातं परिगृह्य तत्समीपं गच्छेत्, गत्वा च पूर्वमेव अवलोकयेद् दर्शयेत् । एवं च ब्रूयात्- आयुष्मत्श्रमणाः ! मम एतद् अशनादि बहु पर्यापन्नम्, नाहं भोक्तुमलम् अतो यूयं किञ्चिद् भुङ्गध्वम् । तस्य चैवं वदतः स परो ब्रूयात्- यावन्मात्रं भोक्ष्यामहे, पास्यामो वा, सर्वं वा परिशटति उपयुज्यते, तत् सर्वं भोक्ष्यामहे, पास्याम इति । इति आचाराङ्गद्वितीयश्रुतस्कन्धे प्रथमाध्ययने नवमोद्देशके 'साधुर्लवणाशनं कुर्यात्' इत्यभिप्रायः ।
अथ यः पानकपरिष्ठापनादिविधिः श्रीआचाराङ्गसूत्रवृत्त्योर्द्वितीयश्रुतस्कन्धे षष्ठाध्ययने द्वितीयोदेशके प्रोक्तः, तमाह, तथाहि
'से भिक्खू वा, भिक्खुणी वा जाव- समाणे सिया, से परो अभिहट्टु अंतो परिग्गहंसि सीउदगं परिभाएत्ता णीहट्टु दलज्जा । વિશેષોપનિષદ્ તેને તે શ્રમણ કહે કે હે આયુષ્માન શ્રમણ ! આ અશન-પાનખાદિમ-સ્વાદિમ આહાર અમે આટલી માત્રામાં ભોજન કરશું કે પીશું. અથવા તો જેટલું પરિશટિત છે (વધે છે ?) તેટલું ભોજન કરશું કે पीशु.
१२१
આ રીતે આચારાંગસૂત્રના દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધમાં પ્રથમાધ્યયનના નવમાં ઉદ્દેસામાં ‘સાધુ લવણ વાપરે, એ અભિપ્રાય કહ્યો.
હવે શ્રીઆચારાંગસૂત્રવૃત્તિમાં દ્વિતીય શ્રુતસ્કન્ધમાં ષષ્ઠ અધ્યયનમાં દ્વિતીય ઉદ્દેશામાં જે પાનકપારિષ્ઠાપનનો વિધિ કહ્યો છે, તે કહે છે – ભિક્ષુ કે ભિક્ષણી હોય, તે ગૃહસ્થના ઘરે વહોરવા માટે પ્રવેશ કરે, ત્યારે તે ગૃહસ્થ અનાભોગથી, શત્રુતાથી કે દયાથી કે
१२२ •
विशेषोपनिषद् ० तहप्पगारं परिग्गहं परहत्थंसि वा, परपायंसि वा, परपायंसि वा अफासु जाव णो परिगाहेज्जा से य आहच्च परिग्गहिए सिया, से खिप्पामेव उदगम्मि साहरेज्जा से य पडिग्गहमायाए एअं परिट्ठवेज्जा से सणिद्धाए च णं भूमीए णियामेज्जा ।
व्याख्या- स भिक्षुर्गृहपतिकुलं पिण्डपातप्रतिज्ञया प्रविष्टः सन् पानकं याचेत । तस्य च स्यात् कदाचित् स परो गृहस्थः अनाभोगेन, प्रत्यनीकतया तथा अनुकम्पया विमर्षतया वा गृहान्तः मध्ये एव परस्मिन् पतद्ग्रहे स्वकीये भाजने आहृत्य शीतोदकं परिभाज्य विभागीकृत्य 'णीहट्ट' त्ति निःसार्य दद्यात्, स साधुः तथाप्रकारं शीतोदकं परहस्तगतं परपात्रगतं वा अप्रासुकमिति मत्वा न प्रतिगृह्णीयात् । तद्यथा अकामेन विमनस्केन वा प्रतिगृहीतं स्यात्, ततः क्षिप्रमेव तस्यैव दातुः उदकभाजने प्रक्षिपेत् । अनिच्छतः कूपादी समानजातीयोदके परिष्ठापनाविधिना परिष्ठापनं कुर्यात्, तदभावे अन्यत्र वा छायागर्तादौ प्रक्षिपेत् । सति वा अन्यस्मिन् भाजने तत् सभाजनमेव निरुपरोधिस्थाने मुञ्चेदिति ।
- विशेषोपनिष६
કાંઈ વિચારીને અંદર જઈને પાત્રમાં કાચું પાણી ભરીને બહાર નીકળીને આપે તો તે તેના હાથ કે પાત્રમાં રહેલું પાણી અપ્રાસુક છે એમ માનીને ન લેવું. અનાભોગથી લેવાઈ જાય તો તરત જ તે ગૃહસ્થના પાણીના ભાજનમાં નાખી દેવું. તે ગૃહસ્થ તે પાણી પાછું લેવા ન ઈચ્છે તો કૂવા વગેરેમાં તે પાણીની સમાનજાતીય હોય એવા પાણીમાં પરિષ્ઠાપનાની વિધિથી પરઠવે. તેવું પાણી ન મળે તો અન્યત્ર છાયામાં કે ખાડા વગેરેમાં પરઠવે. અને પોતાની પાસે બીજું પાત્ર હોય, તો તે પાત્રા સાથે જ એવા સ્થાનમાં તે પાણી મુકી દે, કે જ્યાં તે જીવોની વિરાધના ન થાય. તે સ્નિગ્ધ ભૂમિમાં છોડે, (જે ભૂમિ આર્દ્ર હોવાથી જીવોને કિલામણા ન થાય.)
