________________
600 विशेषशतकम् -
ते अनन्तरोक्तप्रमाणा मासा द्वादशसङ्ख्या एका संवत्सरो भवति, ते च द्वादशमासाः पक्षतया चिन्त्यमानाः चतुर्विंशतिः पक्षा भवन्ति । रात्रिंदिवसतया चिन्त्यमानास्त्रीणि शतानि षष्ट्यधिकानि रात्रिंदिवानामहोरात्राणां एष च संवत्सरो लोके कर्मसंवत्सर इति ऋतुसंवत्सर इति च प्रसिद्धिं गतः, तथाहि- लौकिकास्त्रिंशतमहोरात्रान् मासं परिगणयन्ति, इत्थम्भूतमासद्वयात्मकं च वसन्तादिकमृतुम्, तथाभूतानां षण्णां वसन्तादीनामृतूनां समुदायं संवत्सरं, यानि च लोके कर्माणि प्रवर्तन्ते, तानि सर्वाणि अमुं संवत्सरं अधिकृत्यैष कर्मसंवत्सर, स वनसंवत्सर ऋतुसंवत्सर इति ख्यातः। सम्प्रति संवत्सरप्रस्तावात् शेषसंवत्सरप्ररूपणार्थमाह
आइच्चो-उऊ-चंदो-रिक्खो-अभिवडिओ य। पंचेए संवच्छरा जिणमये जुगस्स माणे विधीयन्ते ।।१।। जिनमते जिनशासने पञ्चैते संवत्सरा: निरूप्यन्ते। ते यथा
-विशेषोपनिषदથાય છે. તે ૧૨ માસને પક્ષરૂપે વિચારીએ તો ૨૪ પખવાડિયા થાય છે અને રાત્રિ-દિવસરૂપે વિચારીએ તો ૩૬૦ થાય છે. આ સંવત્સર લોકમાં કર્મસંવત્સર અને ઋતુ સંવત્સરરૂપે પ્રસિદ્ધ છે.
तमा प्रमायो - allssो 30वस-रातने महिनो गो छ; આ પ્રકારની બે માસસ્વરૂપ વસંત વગેરે ઋતુ છે. તેવી વસંતાદિ છા ઋતુઓનો સમુદાય સંવત્સર છે. લોકમાં જે કાર્યો પ્રવર્તે છે, તે સર્વ આ સંવત્સરને આશ્રીને જ પ્રવર્તે છે. માટે આ કર્મસંવત્સર છે. તે વનસંવત્સર અને ઋતુસંવત્સર તરીકે પ્રખ્યાત છે. હવે સંવત્સરનો પ્રસ્તાવ હોવાથી બાકીના સંવત્સરોની પ્રરૂપણા માટે કહે છે – આદિત્ય, ઋતુ, ચન્દ્ર, નક્ષત્ર અને અભિવદ્ધિત આ પાંચ સંવત્સરો જિનમતમાં યુગના પ્રમાણમાં વિહિત થાય છે.IIII
જિનમત એટલે જિનશાસનમાં આ પાંચ સંવત્સરોનું નિરૂપણ
१०४
- विशेषोपनिषद्00 'आइच्चोत्ति' पदैकदेशे पदसमुदायोपचारात् आदित्यसंवत्सर इत्यर्थः । ऋतुसंवत्सरः, चन्द्रसंवत्सरो नक्षत्रसंवत्सरोऽभिवर्धितसंवत्सर इति, एते पञ्चापि संवत्सरा युगस्य माने प्रमाणे विधीयन्ते । वक्ष्यमाणसूर्यसंवत्सरपञ्चात्मकयुगचिन्तायाम् एते उपयुज्यन्त इत्यर्थः । यथा च एते तत्रोपयुज्यन्ते, तथाऽग्रे युगमासपरिमाणचिन्तायां भावयिष्यामः । सम्प्रति अमूनेव सौर्यादीन् संवत्सरान् प्रतिपादयति । “छप्पि य उऊ परियट्टा एसो संवच्छरो उ आइच्चो” षडपि प्रावृडादय ऋतवो यदा परिपूर्णा आवृता भवन्ति, तदा स आदित्यसंवत्सरो भवति । यद्यपि च लोके षष्ट्यहोरात्रप्रमाणप्रावृडादिका ऋतुः प्रसिद्धः, तत्रापि परमार्थतः स एकषष्ट्यहोरात्रप्रमाणो वेदितव्यः। तत्रैवोत्तरकालमव्यभिचारदर्शनात् । अत एव तस्मिन् संवत्सरे त्रीणि शतानि षट्षष्ट्यधिकानि रात्रिंदिवानामवसेयानि । “पुव्वभणिओ उ कम्मो एत्तो चंदं पवच्छामि" पूर्वभणितः पूर्वप्रतिपादितः, कर्म कर्मसंवत्सर इति, नासी भूयो
-विशेषोपनिषदકરાય છે. જેમ કે આદિત્ય. પદના એક દેશમાં પદસમુદાયના ઉપચારથી આદિત્યસંવત્સર એવો અર્થ થાય છે. એ રીતે - 26તુસંવત્સર, ચંદ્રસંવત્સર, નક્ષત્રસંવત્સર, અને અભિવદ્ધિત સંવત્સર આ પાંચે સંવત્સરો યુગના પ્રમાણમાં કહેવાય છે. અર્થાત્ હવે કહેવાશે તે સૂર્યસંવત્સર વગેરે પાંચ વર્ષરૂપ યુગના વિચારમાં તેઓ ઉપયોગી થાય છે. તેઓ જે રીતે ઉપયોગી થાય છે, તે આગળ યુગ, માસ વગેરેના પ્રમાણના વિચારમાં સમજાવશું. હવે એ જ સૂર્યસંબંધી વગેરે સંવત્સરોને કહે છે.
છ યે વર્ષો વગેરે ઋતુઓ જ્યારે પરિપૂર્ણ પરિવર્ત પામે, ત્યારે તે આદિત્ય સંવત્સર થાય છે, જો કે લોકમાં ૬૦ દિવસ-રાત પ્રમાણની વર્ષા વગેરે ઋતુ પ્રસિદ્ધ છે, છતાં પણ વાસ્તવમાં તે ૬૧ દિવસ-રાત પ્રમાણ ઋતુ સમજવી. કારણ કે આ જ પ્રમાણ માનીએ
