________________
७०० विशेषशतकम्
१०९
" सव्वे कालविसेसा आउपमाणो ठिई अ कम्माणं । सव्वे समाविभागा सूरपमाणेण नायव्वा । 19 ।।”
सर्वे वर्षशतवर्षसहस्रादयो ये कालविशेषाः, यानि च तिर्यग्नरामराणाम् आयुषां प्रमाणानि सिद्धान्ते व्यावर्ण्यन्ते, याश्च ज्ञानावरणीयादीनां स्थितयः त्रिंशत्सागरोपमकोटाकोट्यादिप्रमाणाः, ये च उत्सर्पिण्याम् अवसर्पिण्यां च सुषमदुषमादिरूपा विभागाः, ते सर्वेऽपि सूर्यमानेन सूर्यसम्वत्सरपरिमाणेन ज्ञातव्याः । ननु यद् युगं प्राग् चन्द्रचन्द्राभिवर्द्धितसम्वत्सरपञ्चकं व्यावर्णितं तेन युगेन उत्तरः सर्वोऽपि कालविशेषो गण्यते, तथा चोक्तम्- “वीसं जुगवाससयं दसवाससयाइ वाससहस्साइं " इत्यादि, ततः कथम् 'उच्यते' सर्वे कालविशेषाः सूर्यमानेन ज्ञातव्याः इति । तत आह ।
“जं किर सूरेण जुगं अणूणमहगाणि पंच वासाणि ।
- विशेषोपनिष६મનુષ્ય અને દેવોના આયુષ્યના પ્રમાણો કહેવાય છે, જે ૩૦ કોડાકોડી સાગરોપમ વગેરે પ્રમાણની જ્ઞાનાવરણીય વગેરેની સ્થિતિ કહેવાય છે, અને જે ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણીમાં સુષમા-દુઃષમા વગેરે વિભાગો છે, તે બધા સૂર્યસંવત્સરના પ્રમાણથી જાણવા.
શંકા :- જે યુગ પહેલા ચન્દ્ર-ચન્દ્ર-આભિવદ્ધિત વગેરે પાંચ સંવત્સરરૂપ કહ્યો, તે યુગથી સર્વ કાળવિશેષ ગણાય છે. જેમ કે કહ્યું છે - ૧૨૦ યુગ, ૧૦૦૦ વર્ષ, હજારો વર્ષ-ઈત્યાદિ તો પછી એમ કેમ કહો છો, કે સર્વ કાળવિશેષ સૂર્યના પ્રમાણથી જાણવા ? (પ્રશ્નનો આશય એ છે કે ચન્દ્ર વગેરે દ્વારા ગણાતા સંવત્સર પણ યુગના ઘટક બને છે. માટે માત્ર સૂર્યને આધારે કાળ જાણવાની વાત शी रीते संगत थर्ध शडे ? )
સમાધાન :- સૂર્યથી જે યુગ થાય છે, તે અન્યૂન-અનધિક
विशेषोपनिषद् ९०
तो किर जुगेण सव्वं गणंति अ वसं उ० ।। ११ ।। ” इत्यादि । इति आदित्यसम्वत्सरादिवर्षपञ्चकविचारः । । ४७ ।। ननु - केवलिनो मनः कस्मिन् प्रयोजने समेति । लोकालोकस्वरूपं तु केवलज्ञानकेवलदर्शनाभ्यां ज्ञातं नाम दृष्टम् ? 'उच्यते' केवलिनो मनोद्रव्याणि अनुत्तरदेवादिमनःपृष्टलोकस्वरूपादिसन्देहव्यापोहे सप्रयोजनानीति । यदुक्तं श्रीभगवतीसूत्रवृत्त्योश्चतुर्थशतके पञ्चमोद्देशके, तथाहि'पहू णं भंते ! अणुत्तरोववाइया देवा तत्थ गया चेव समाणा इहगएणं केवलिणा सद्धिं आलावं वा, संलावं वा करित्तए ? हंता, गोयमा ! पहू से केणट्टेणं जाव-पहूणं अणुत्तरोववाइआ देवा जाव- करित्तए ? गोयमा ! जं णं अणुत्तरोववाइयआ देवा तत्थ गया चेव समाणा अ वा, हेउं वा, पसिणं वा, कारणं वा, वागरणं वा पुच्छन्ति; तं णं इह गए केवली अहं वा, वागरणं वा वागरेइ से तेणट्टेणं । जं णं भंते! -વિશેષોપનિષદ્
११०
सेवा पांच वर्ष प्रभाश छे. माटे सर्व युगथी गागाय छे.. घेत्याहि. આ રીતે આદિત્ય સંવત્સર વગેરે પાંચ વર્ષનો વિચાર કહ્યો.
118911
(४८) प्रश्न:- डेवलीनुं मन शुं अममां आवे छे ? लोडालोडस्वउप તો કેવળજ્ઞાન-કેવળદર્શન દ્વારા જણાયું અને જોવાયું જ છે.
ઉત્તર :- કેવલીના જે મનોદ્રવ્યો છે, તે અનુત્તર દેવો વગેરેએ મનથી પૂછેલા લોકસ્વરૂપ વગેરેનો સંદેહ દૂર કરવા માટે ઉપયોગી છે. શ્રીભગવતીસૂત્ર-વૃત્તિમાં ચતુર્થ-શતકમાં પંચમ ઉદ્દેસમાં કહ્યું છે –
હે ભગવંત ! અનુત્તર દેવો ત્યાં રહીને અહીં રહેલા કેવલી સાથે આલાપ કે સંલાપ કરવા સમર્થ છે ? હા, ગૌતમ ! સમર્થ છે, ભગવંત ? એવું શી રીતે કહો છો ? ગૌતમ ! અનુત્તર દેવો ત્યાં રહીને જ અર્થ, હેતુ, પ્રશ્ન, કારણ કે વ્યાકરણ પૂછે છે, તેનો અહીં રહેલા કેવલી જવાબ આપે છે. માટે એવું કહેવાય છે.
