________________
१००
000 विशेषशतकम् पूर्वभित्तविनिर्गता पश्चिमभित्तिं विभिद्यं सिन्धुनदी प्रविष्टा, त्रियोजनविस्तारा द्वादशयोजनायामा निमग्नजला नाम नदी। ततः परतः सप्तदशयोजनेभ्यः उत्तरद्वारकपाटपृष्ठभावी चतुर्योजनायामविष्कम्भस्तूपः, एवं खण्डप्रपातगुहायामपि यथोक्तविधिभागप्रमाणायामे द्वे नद्या भावनीये, नवरं ते पश्चिमभित्तिविनिर्गते पूर्वभित्तिं विभिद्य गङ्गां प्रविष्टे ३३ पत्रे । इति उन्मग्ननिमग्नर नदीनिर्गमप्रवेशविचारः ।।४४ ।। ___ननु- गजदन्ताः प्रान्ते अङ्गुलाऽसङ्ख्येयभागमात्रविस्तीर्णाः प्रोक्तास्तत्र ते प्रान्ते सूच्यग्रभागतया वा, असिधाराग्रतया, उच्यते-प्रान्ते पञ्चयोजनशतानि लब्धत्वेन ते सन्ति, ततोऽसिधाराग्रत्वेन ज्ञेयाः, यदुक्तं श्रीबृहत्क्षेत्रसमाससूत्रवृत्त्योः श्रीमलयगिरिणा, तथाहि
-વિશેષોપનિષદ્ ભેદીને સિંધુ નદીમાં પ્રવેશ કરે છે. તેના પછી બે યોજનના અંતરે નિમગ્નજલા નામની નદી છે, જે પૂર્વ ભીંતમાંથી નીકળે છે અને પશ્ચિમ ભીંતને ભેદીને સિંધુ નદીમાં પ્રવેશ કરે છે. તે ત્રણ યોજન પહોળી છે અને બાર યોજન લાંબી છે. તેના પછી ૧૭ યોજને ઉત્તર દિશાના દરવાજાની પાછળનો ચાર યોજન લાંબો-પહોળો સૂપ છે. એ જ રીતે ખંડપ્રપાત ગુફામાં પણ યથોક્ત પ્રમાણની બે નદીઓ સમજી લેવી. માત્ર તે પશ્ચિમ ભીંતમાંથી નીકળી છે અને પૂર્વ ભીંતને महीने गंगामां प्रवेश रे छे. (33मा मां)
આ રીતે ઉમઝુજલા-નિમગ્નજલા નદીઓના નિર્ગમ અને प्रवेशनो विचार Seो. ||४||
(૪૫) પ્રશ્ન :- ગજદંત પર્વતો છેડા પર અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલા વિસ્તીર્ણ છે એવું જે કહ્યું છે, તે સોયના અગ્રભાગની पेभ छ, सवारनी धारनी भ छ ?
ઉત્તર :- છેકે તેમનું પ્રમાણ પ૦૦ યોજન છે. માટે તેઓ છેડે તલવારની ધારની જેવા છે તેમ સમજવું. શ્રીગૃહક્ષેત્રસમાસ સૂત્ર
विशेषोपनिषद्00 वासहरगिरंतेणं, रुंदा पंचेव जोयणसयाई। चत्तारिसउव्विद्धा, ओगाढा जोयणेण सयं ।।१।।
व्याख्या- 'वर्षधरगिर्यन्ते' वर्षधरपर्वतसमीपे 'रुंदा' विस्तीर्णा पञ्चयोजनशतानि, किमुक्तं भवति, निषधसमीपे विद्युत्प्रभ १ सोमनसा २ नीलवतः समीपे गन्धमादन ३ माल्यवन्तौ ४ प्रत्येकं पञ्चयोजनशतानि विस्तीर्णाविति। तथा चत्वारोपि वर्षधरपर्वतसमीपे प्रत्येकं चत्वारि योजनशतानि, उद्विद्धा उच्चाः, अवगाढा भूमावन्तः प्रविष्टाः पुनः प्रत्येकं योजनानामेकं शतं तदनन्तरं मात्रया विष्कम्भतः परिहीयमानाः परिहीयमाना उत्सेधाऽवगाढाभ्यां परिवर्द्धमानाः परिवामानास्तावदवसेया यावन्मेरोः समीपं, ततस्तत्र उच्चत्वादिपरिमाणमाह
पंचसए उव्विद्धा, ओगाढा पंचगव्वूअसयाई। अंगुलऽसंखेयभागं, विच्छिन्ना मंदरंतेण ।।१।।
मन्दरान्तेन मन्दरगिरिसमीपे चत्वारोपि वक्षस्कारगिरया प्रत्येकं पञ्चयोजनशतानि, उद्विद्धा उच्चाः, अवगाढा भमी निमग्नाः पञ्च
-विशेषोपनिषदવૃત્તિમાં શ્રીમલયગિરિ મહારાજે કહ્યું છે - વર્ષઘર પર્વતોની પાસે ૫oo યોજન વિસ્તીર્ણ છે. અર્થાત્ નિષઘપર્વત પાસે વિધુતપ્રભ અને સૌમનસ છે અને નીલવંતપર્વત પાસે ગંધમાદન અને માલ્યવંત છે. એ પ્રત્યેક પર્વતો પ૦૦ યોજન વિસ્તીર્ણ છે.
તથા ચારે ય વર્ષધર પર્વતની પાસે પ્રત્યેક ૪૦૦ યોજન ઉદ્વેધવાળા છે અર્થાત્ ઊંચા છે, ૧૦૦ યોજન જમીનની અંદર પ્રવેશેલા છે. તેના પછી પહોળાઈથી ઓછા-ઓછા થતા જાય છે અને ઊંચાઈ અને ભૂમિઅવગાહનથી વધતા જાય છે, તે જ્યાં સુધી મેરુપર્વતની સમીપ આવે ત્યાં સુધી આ ક્રમ ચાલુ રહે છે. ત્યાં તેમની ઊંચાઈ વગેરેનું પ્રમાણ કહે છે -
ચારે વક્ષસ્કાર પર્વતો મેરુ પર્વતની પાસે પ૦૦ યોજના છે.
