________________
વિવશતમ્ - स्यात्, तत्र वर्तमाने पृथिवी चलेत्, तत्र तेषां महाव्यायामत उत्पातनिपातसम्भवादिति, 'इच्चेतेहिं' इत्यादि निगमनमिति। इति भूकम्पे હૈતુત્રય ૪૨ /
ननु- मेरोः प्रथममेखलायां पञ्चयोजनशतविस्तीर्णायां नन्दनवनं तावत्प्रमाणं वर्त्तते, तत्र च बलकूटं वर्त्तते, तस्य तु मूलं सहस्रयोजनविस्तीर्णमस्ति, ततस्तत्कूटं नन्दनवने कथं माति स्म ? उच्यतेश्रीबृहत्क्षेत्रसमाससूत्रवृत्त्योः श्रीमलयगिरिविरचितयोर्बलकूटस्य पञ्चशतयोजनानां मेरोर्बहिराकाशे स्थितिर्निगदिताऽस्ति, तथा च तत्सूत्रवृत्तीसम्प्रति हरिकूट १ हरिस्सह २ बलकूटानां ३ परिमाणमाह
विज्जप्पह हरिकूडो १ हरिस्सहो मालवंतवक्खारे २। नंदनवणे बलकूडो ३ उब्विद्धा जोयणसहस्सं ।।१।। मूले सहस्समेगं, मज्झे अट्ठमा सया हुँति। उवरिं पञ्चसयाई, वित्थिण्णा सव्वकणगमया।।२।।
—વિશેષોપનિષ ગૌતમ ! તે દેવોને ભવપ્રત્યયિક વેરાનુબંધ હોય છે.’ અને તેનાથી સંગ્રામ થાય છે. સંગ્રામ ચાલતો હોય, તેનાથી પૃથ્વી ચલાયમાન થાય છે. કારણ કે તેમાં તેઓના મહાવ્યાયામથી ઉત્પાત-નિપાત સંભવે છે.
આ ત્રણ સ્થાનોથી... ઈત્યાદિ નિગમન છે. આ રીતે ધરતીકંપના ત્રણ કારણો કહ્યા. ll૪રા
(૪૩) પ્રશ્ન :- મેરુ પર્વતની પ્રથમ મેખલા પo૦ યોજન વિસ્તીર્ણ છે. તેમાં નંદનવન તેટલા જ પ્રમાણનું છે. તેમાં બલકૂટ છે, તેનું મૂળ (તળેટીનો ભાગ) ૧૦૦૦ યોજન વિસ્તીર્ણ છે. તો તે કૂટ નંદનવનમાં શી રીતે સમાય છે ?
ઉત્તર :- શ્રીમલયગિરિવિરચિત શ્રીબૃહક્ષેત્રસમાસ સૂત્ર-વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે બલકૂટની તળેટી ૧૦૦૦ યોજન પ્રમાણ છે, તેમાં પ૦૦
- વિરોષનિવ* अत्राह- नन्दनवने बलकूट, नन्दनवनं च पञ्चयोजनशतविस्तीर्णायां मेरोः प्रथममेखलायां, ततः कथं तत्तत्र माति, उच्यते- इह बलकूटेन पञ्चयोजनशतानि नन्दनवनसत्कानि रुद्धानि, पञ्चयोजनशतानि पुनर्मरोर्बहिराकाशे, ततो न कश्चिद्दोषः, उक्तं च- नन्दनवणं रुभित्ता पंचसए जोयणाई नीसरिओ। आगासे पंचसए, रुंभित्ता ठाइ बलकूडो TITL __एवं हरिकूट १ हरिस्सह २ कूटयोरपि निजनिजाश्रयगिर्योर्यथारूपमुभयपार्वतः आकाशमवरुध्य स्थितित्वं परिभावनीयमिति नन्दनवने વનસ્થિતિવિવાર: રૂ I
- વિશેષોપનિષદ્ર યોજન નંદનવનમાં છે, અને પoo યોજન મેરુની બહાર આકાશમાં છે. તે સૂટ અને વૃત્તિ આ મુજબ છે – હવે હરિકૂટ, હરિસ્સહ અને બલકૂટનું પ્રમાણ કહે છે - વિધુપ્રભમાં હરિકૂટ છે, હરિસ્સહ માલ્યવંત વક્ષસ્કાર પર્વતમાં છે અને નંદનવનમાં બલકૂટ છે. એ સર્વની ઊંચાઈ ૧૦૦૦ યોજન છે. તળેટીમાં ૧૦૦૦ યોજનનો વિસ્તાર છે, મધ્યમાં સાડા સાતસો યોજનનો વિસ્તાર છે, અને શિખરે પoo યોજનનો વિસ્તાર છે. આ ત્રણે કૂટો સર્વકનકમય છે.
શંકા :- નંદનવનમાં બલકૂટ છે. નંદનવન પ૦૦ યોજન વિસ્તીર્ણ એવી મેરુની પ્રથમ મેખલામાં છે. તો પછી તે કૂટ ત્યાં કેવી રીતે સમાય છે ?
સમાધાન :- અહીં બલકૂટ દ્વારા નંદનવનના પoo યોજન રોકાયેલા છે. પ૦૦ યોજન મેરુ પર્વતની બહાર આકાશમાં છે. માટે કોઈ દોષ નથી. કહ્યું પણ છે – (ઉપરોક્તાનુસારે સમજવું.) એ જ રીતે હરિકૂટ-હરિસ્સહ કૂટો પણ પોતપોતાના આશ્રયપ પર્વતોને અનુસારે બંને બાજુએ આકાશમાં અવગાહન કરી રહ્યા છે, એ સમજી લેવું. આ રીતે નંદનવનમાં બલકૂટવી સ્થિતિનો વિચાર કહ્યો.ild3II
