________________
९२
000 विशेषशतकम्
ननु- कदाचिद्भूकम्पो जायमानो दृश्यते तत्र किं देवः कोऽपि चालयति ? शाश्वतीमपि पृथ्वी किं वा बिरसा परिणामतः सा चलति ? उच्यते- कारणत्रयम्, श्रीस्थानाङ्गसूत्रे तृतीयस्थाने चतुर्थोदेशके श्रीसुधर्मस्वामिना प्रतिपादितमस्ति, पृथिव्या देशत सर्वतश्चलने, तथा च तस्य सूत्रवृत्ती
“तिहिं ठाणेहिं देसेहिं पुहवी चलेज्जा," तं जहा- “अहेणं इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उराला पुग्गला निचलेज्जा, तएणं ते उराला पुग्गला निव्वत्तिज्जमाणा देसं पुढवीए चलेज्जा ।।१।। महोरए वा महड्डिए जाव महेसक्खे इमीसे रयणप्पभाए अहे उमज्जणनिमज्जणीयं करेमाणे देसं पुढवीए चलेज्जा।।२।। नागसुवण्णाण वा संगामंसि वट्टमार्णसि देसं पुढवीए चलेज्जा ।।३।।
- विशेषोपनिषदલબ્ધિ અપર્યાપ્તા અને કરણઅપર્યાપ્તાનો વિચાર કહ્યો. II૪૧||
(४२) प्रश्न :- ऽयारे धरती तो होय, djणाय छे. તો શું કોઈ દેવ ધરતીને કંપાવે છે, અથવા તો પૃથ્વી શાશ્વત હોવા છતાં પણ વિસસા પરિણામથી ચલાયમાન થાય છે ?
ઉત્તર :- દેશથી કે સર્વથી ધરતીકંપ થાય છે. તેના ત્રણ કારણ છે એમ શ્રીસ્થાનાંગસૂત્રમાં તૃતીયસ્થાનમાં ચતુર્થ ઉદ્દેસામાં શ્રીસુધમાં સ્વામિએ કહ્યું છે - તે સૂઝ અને વૃતિ આ મુજબ છે –
ત્રણ સ્થાનોથી ઘરતી દેશથી કંપાયમાન થાય. તે આ મુજબ - (૧) આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં સ્થૂળ પુદ્ગલો ચલાયમાન થાય. તે સ્થૂળ પુદ્ગલો ચલાયમાન થતા પૃથ્વી દેશથી ચલાયમાન થાય. (૨) મહોરણ, મહદ્ધિક યાવત્ મહેશ-નામ ધરાવતા (મોટા ઐશ્વર્યવાળા) દેવ આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં નીચે ઉન્મજ્જન-નિમજ્જન કરે, ત્યારે शिथी पृथ्वी यलायमान थाय. (3) नागभार-सुवामारो સંગ્રામ થાય, ત્યારે પૃથ્વીનો દેશ ચલાયમાન થાય.
विशेषोपनिषद्00 इच्चेतेहिं तिहिं द्वाणेहिं केवलकप्पा पुढवी चलेज्जा, तंजहा अहेणं इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए घणवाए गुप्पेज्जा, तएण से घणवाए गुप्पिए समाणे घणोदहिमेएज्जा, तएणं से घणोदहीए एइए समाणे केवलकप्पं पुढविं चालेज्जा ।१। देवे वा महडिए जाव महेसक्खे तहा रूवस्स समणस्स माहणस्स वा इहिजुत्तं जसं बलं वीरियं पुरिसक्कारपरिक्कम उवदंसेमाणे केवलकप्पं पुढविं चालेज्जा।। देवासुरसंगामंसि वा वट्टमाणंसि केवलकप्पा पुढवी चलेज्जा।३। इच्चेतेहिं ।। ___ व्याख्या- अधुना भङ्ग्यन्तरेण सामान्यपृथिवीदेशवक्तव्यतामाह'तिहिं' इत्यादि स्पष्टं केवलं देश इति भागः, पृथिव्या रत्नप्रभाभिधानाया इति ‘अहेति' अधः 'उरालत्ति' उदारा बादराः, पुद्गला निपतेयुर्विस्त्रसापरिणामात् ततो विचटेयुरन्यतो वा आगत्य तत्र लगेयुर्यन्त्रमुक्त
- વિશેષોપનિષદ આ ત્રણ સ્થાનોથી સંપૂર્ણ પૃથ્વી ચલાયમાન થાય- (૧) આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ઘનવાત ક્ષોભ પામે. તેનાથી ઘનોદધિ ચલાયમાન થાય, અને તેનાથી સંપૂર્ણ પૃથ્વી ચલાયમાન થાય. (૨) મહદ્ધિક ચાવતું મહેશ્વર્યવાળા દેવ તથાવિધ શ્રમણ કે શ્રાવકને પોતાના ઋદ્ધિયુક્ત યશ, બળ, વીર્ય, પુરુષકાર, પરાક્રમનું ઉપદર્શન કરતાં સંપૂર્ણ પૃથ્વીને ચલાયમાન કરે. (3) અથવા તો દેવો અસુરો સાથે યુદ્ધ કરતા હોય ત્યારે સંપૂર્ણ પૃથ્વી ચલાયમાન થાય.
આ ત્રણ સ્થાનોથી સંપૂર્ણ પૃથ્વી ચલાયમાન થાય.
વ્યાખ્યા :- હવે બીજી રીતે સામાન્ય પૃથ્વીની દેશ વક્તવ્યતા 5हे छे. अ... कोरे स्पष्ट छे. देश मेवे श. रेलमा पृथ्वीनी નીચે. ઉદાર એટલે બાદર, પુદ્ગલો વડે એટલે વિસસા પરિણામથી કુદરતી રીતે ત્યાંથી છુટ્ટા પડી જાય અથવા તો અન્યત્રથી તે ભાગ
