________________
૪૮
ઋવિશેષશતમ્ - रात्री न नन्दिर्न बलिप्रतिष्ठे न मज्जनं न भ्रमणं रथस्य । न स्त्रीप्रवेशो न च लास्यलीला साधोः प्रवेशो न तदत्र चैत्ये।।
इत्यादिस्वरूपस्तेन युक्तं चैत्यं विधिचैत्यम् उच्यते, इह जिनशासने, त्रिधा पूर्वोक्तविशेषणत्रयोपेतं देवगृहं शिवकरम्, शिवं मोक्षं करोतीति शिवकरं मुक्तिसाम्राज्यसम्पादकम् इत्यर्थः, तुशब्दः एवार्थः, शिवकरम् एव, अथवा पुनरर्थे, स च भिन्नक्रमोऽपवादत इत्यस्मात् परत्र योजनीयः, उत्सर्गतः सामान्यपदेन अतस्तस्मिन् चैत्ये सम्यग्दृष्टिश्रावकर्यतिभिश्च शिवप्राप्तये प्रतिदिनं गन्तव्यम्, 'अववायाओ' इति अपवादतस्तु अपवादपदेन पुनः ‘पासत्थोसन्नसंनिकयं' इति पार्श्वस्थावसन्नसज्ञिकृतं' पार्श्वस्थाश्च अवसन्नाश्च तेषां सज्ञिनः श्रावकाः तैः कृतं निष्पादितम्, किं तदओतनगाथायाम् आह- 'आययणं निस्सकडं' इति आयतनं
-વિશેષોપનિષદ્બલિપ્રતિષ્ઠા ન થાય, સ્નાન ન થાય, રથનું ભ્રમણ ન થાય, સ્ત્રીનો પ્રવેશ ન થાય, નૃત્યલીલા ન થાય, અને (ર) સાધુનો પ્રવેશ જે રચૈત્યમાં ન થાય. ઈત્યાદિ સ્વરૂપ જે વિધિ છે, તેનાથી યુક્ત જે ચૈત્ય હોય, તે વિધિચૈત્ય કહેવાય છે. અહીં જિનશાસનમાં iધા = પૂર્વોકત ત્રણ વિશેષણથી (આયતન + અનિશ્રાકૃત + વિધિચૈત્ય) યુક્ત એવું જિનાલય મોક્ષને કરનારું છે = મુક્તિ સામ્રાજ્યનું સંપાદક બને છે. ‘’ શબ્દ ‘જ’ કારવાચી છે. શિવંકર જ છે, એવો અર્થ થશે. અથવા તુ = વળી અર્થ સમજવો. તેનો કમ ભિન્ન સ્થળે અપવાદતઃ આ શબ્દ પછી જોડવો.
હવે અર્થ એવો થશે કે ઉત્સર્ગથી - સામાન્યથી તેવા ચૈત્યમાં સમ્યગ્દષ્ટિ શ્રાવકોએ તથા મુનિઓએ મોક્ષ માટે પ્રતિદિન જવું જોઈએ. અપવાદથી તો પાર્શ્વસ્થ અને અવસત્રના શ્રાવકોએ બનાવ્યું હોય, તે નિશ્રાકૃત આયતન ચૈત્ય છે. જ્યાં નામ વગેરે કરવામાં
- વિશેષરીત છે निश्राकृतम्, अत्र चैत्यम् इति शेषः। निश्रया पार्श्वस्थावसन्नादीनां लेखके कृतं निश्राकृतम्, यत्र पार्श्वस्थावसन्नादिद्रव्यलिङ्गिसाधवो लेखकोद्ग्राहणिकादिचिन्तां कुर्वन्ति, तनिश्राकृतम्, तदपि यदि कीदृशं स्याद् इत्याह 'आयतनम्' यत्र देवगृहे साधवो न वसन्ति तद् आयतनम्, तदेवंविधं चैत्यं कीदृशं भवति, शिवकरम्, पार्श्वस्थावसन्नादिभक्तश्रावककारिते निश्राकृतेऽपि चैत्ये आयतने सम्यग्दृष्टिश्रावकैः सुविहितसाधुभिश्च कारणान्तरेऽहबिम्बनमस्कारार्थं गम्यते इति भावार्थः । एनमेव अर्थ सूत्रकारः स्वयमेव आह ‘पव्वतिहीसुं च कारणे गमणं' इति पर्वतिथिषु अष्टमी चतुर्दशी चतुर्मासिकपर्युषणादिषु, कारणे इति अत्र वाशब्दः शेषः, कारणे वा राजामात्यादिमहर्दिकश्रावकनिर्मापिते महापूजाप्रेक्षणार्थाऽकारणप्रभावनादिलक्षणे सम्यग्दृष्टिश्रावकैर्यतिभिश्च आयतने निश्राकृतचैत्ये
–વિશેષોપનિષદ્ પાથ વગેરેની નિશ્રા હોય. પાર્શ્વસ્થ, અવસન્ન વગેરે દ્રવ્યલિંગી
સાધુઓ જ્યાં નામુ ઉઘરાણી વગેરેની દેખરેખ કરતાં હોય, તે નિશ્રાકૃત છે. તે પણ જો આયતન હોય, અર્થાત તે જિનાલયમાં સાધુઓ રહેતા ન હોય, તે આવા પ્રકારનું આયતન ચૈત્ય શિવંકર થાય છે. માટે પાર્શ્વસ્થ, અવસન્ન વગેરેના ભક્ત શ્રાવકોએ બનાવેલ નિશ્રાકૃત પણ આયતન ચૈત્યમાં સમ્યગ્દષ્ટિ શ્રાવકો અને વિહિત સાધુઓથી કારણાન્તરે (વિશિષ્ટ અવસરે) અરિહંતના બિંબને નમસ્કાર કરવા માટે જવાય, એવો ભાવાર્થ છે.
આ જ અર્થને સૂત્રકાર પોતે જ કહે છે – “પર્વતિથિઓમાં કારણે ગમન’ – પર્વતિથિઓમાં એટલે કે આઠમ, ચૌદશ, ચઉમાસી અને પર્યુષણ વગેરેમાં કારણ હોય ત્યારે, અહીં અથવા શબ્દનો અધ્યાહાર સમજવો. અથવા તો કારણ હોય એટલે કે રાજા, મંત્રી વગેરે મહદ્ધિક શ્રાવક દ્વારા મહાપૂજા કરાઈ હોય, તેને જોવા માટે અથવા એવા કારણ વિના પણ શાસનપ્રભાવના માટે સમ્યગ્દષ્ટિ
