________________
000विशेषशतकम्
अथ विधिचैत्ये सति निश्राकृतचैत्ये प्रतिदिनं गमने प्रायश्चित्तम् आह “विहिचेइयंमिसंतो(ते?)” इत्यादि, इति पार्श्वस्थादिकारितचैत्यवन्दનાયવહાર:ર૦ના
ननु- तीर्थंकर प्रथमप्रहरे एव देशनां ददाति किम्वा चतुर्थप्रहरेऽपि? 'उच्यते, श्रीआवश्यकबृहद्वृत्तौ श्रीहरिभद्रसूरिभिः श्रीवीरदेशनाधिकारे चतुर्थप्रहरेऽपि देशना प्रतिपादिता अस्ति । तथाहि “एगस्स वाणियगस्स एगा किढी (दासी) किढी थेरी सा गोसे कट्ठाणं गया, तण्हाछुहाकिलंता मज्जण्हे आगया, अतित्थोवा कट्ठा आणीयत्ति पिट्टिया भुक्खिया तिसिया पुणो पट्टविया, सा य वर्ल्ड कट्ठभारं ओगाहंतीए पोरिसीए गहाय (पच्छिमायायामा) गच्छति, कालो य जेठ्ठामूलमासो, अह ताए थेरीए कट्रभाराओ एग कटुं पडियं. ताए
-વિશેષોપનિષ આવું ન થાય માટે વિશિષ્ટ અવસરે ગુરુએ નિશ્રાકૃત ચૈત્યમાં પણ જવું જોઈએ. પણ વિધિચૈત્ય હોવા છતાં પણ પ્રતિદિન નિશ્રાકૃત ચૈત્યમાં જાય, તો પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. તે કહ્યું પણ છે – ‘વિધિચૈત્ય હોતે છતે' ઈત્યાદિ..... આ રીતે પાર્થસ્થ વગેરેએ કરાવેલ ચૈત્ય વાંદવાનો અધિકાર કહ્યો. [૨૦]
(૨૧) પ્રશ્ન :- તીર્થંકર પ્રથમ પ્રહરમાં જ દેશના આપે છે, કે ચોથા પ્રહરમાં પણ આપે છે ?
ઉત્તર :- શ્રીઆવશ્યક બૃહદ્ધત્તિમાં શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ શ્રીવીરદેશનાના અધિકારમાં ચોથા પ્રહરે પણ દેશનાનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. તે આ પ્રમાણે છે –
એક વેપારીની એક દાસી હતી. તે દાસી ઘરડી હતી. તે એક વાર સવારે લાકડા લેવા ગઈ. તૃષ્ણા અને સુધાથી પીડા પામતી એવી તે મધ્યાહ્ન આવી. તેને જોઈને શેઠાણી તાડૂક્યા. “બહુ થોડા લાકડા લાવી’ એમ કહીને તેને માર મારી. ભૂખી-તરસી દશામાં જ
- વિશેષશતષ્ઠ 8 थेरीए ओणमित्ता गहियं, तं समयं च तित्थंकरो धम्म कहियातिओ। जोयणणीहारिणा सरेण सा थेरी तं सदं सुणंती तहेव उवणया सोउमाढत्ता, उण्हं खुहं पिवासं परिस्समं च ण विंदति, सूरत्थमणे तित्थकरो धम्म कहउ मुट्ठिओ, थेरी गया। इति पुनः श्रीबृहद्कल्पसूत्रवृत्ती अपि एतदर्थसंवादिन्यो, तथाहि- इत्थं देवैः समवसरणे विरचिते यथा भगवान् तत्र प्रविशति तथाभिधातुकाम आह
“सूरुदयपच्छिमाए ओगाहिंतीए पुव्वओ एति"
इत्यादि, सूर्योदये प्रथमायां पौरुष्याम्, अपराण्हे तु पश्चिमायाम् अवगाहमानायाम् आगच्छन्त्यामित्यर्थः । पूर्वतः पूर्वद्वारेण भगवान् एति आगच्छति प्रविशति इत्यर्थः। इति चतुर्थप्रहरेऽपि तीर्थकरदेशनाधि#ાર:/ર૧TI
-વિશેષોપનિષ ફરીથી લાકડા લેવા મોકલી. તે ભરબપોરે મોટો લાકડાનો ભારો લઈને એક પ્રહર બાકી હતો ત્યારે પાછી ફરતી હતી. જેઠ મહિનાનો તાપ હતો. તે સમયે તે ડોસીના કાષ્ઠભારમાંથી એક કાષ્ઠ પડ્યું. તેને ડોસીએ નમીને લીધું. તે જ સમયે તીર્થંકર ધર્મદેશના આપતા હતાં. યોજનગામિની વાણી પ્રસરી રહી હતી. પેલી ડોસી તે શબ્દ સાંભળતા તે જ રીતે નમેલી અવસ્થામાં સાંભળવા લાગી. ગરમી, ભૂખ, તરસ અને પરિશ્રમને ભૂલી ગઈ. સૂર્યાસ્ત સમયે જિનેશ્વર દેશના સમાપ્ત કરી, ત્યારે ડોસી ગઈ.
વળી શ્રીબૃહત્કલ્પસૂત્ર અને તેની વૃત્તિમાં પણ આ અર્થનો સંવાદ છે - ‘આ રીતે દેવોએ સમવસરણની રચના કરી, ત્યારે ભગવાને ત્યાં જે રીતે પ્રવેશ કર્યો, તે કહે છે – સૂર્યોદયે પ્રથમ પૌરુષીમાં અને અપરાણમાં છેલ્લી પૌરુષી આવે ત્યારે પૂર્વદ્વારથી ભગવાન પ્રવેશ કરે છે. આ રીતે ચતુર્થ પ્રહરમાં પણ તીર્થકરની દેશનાનો અધિકાર કહ્યો. ર૧TI
