________________
ઋવિરોષરશતમ્ - तदितरेण वा करोति ? अपि च प्रतिमापूजां कुर्वन् श्वेतवस्त्राणि परिदधाति उत तदन्यानि ? 'उच्यते' प्रासुकेन तदभावे अप्रासुकेनाऽपि स्नानं सृजेत् । परिधानवस्त्राणि तु धवलान्येव । यदुक्तं श्रीदेवेन्द्रसूरिकृतश्राद्धदिनकृत्यसूत्रवृत्त्योस्तथाहि-पञ्चमचैत्यवन्दनद्वारम् आह
तसाइजीवरहिए भूमीभागे विसुद्धए। पासुएणं तु नीरेणं इयरेण गलिएण उ।।२३।। काऊणं विहिणा ण्हाणं सेयवत्थनियंसणो। मुहकोसं तु काऊणं गिहिबिंबाणि पमज्जए।।२४।।
सूत्रं त्रसादिजीवरहिते। उत्तिंगपनकादिजन्तुभिरसंसक्ते भूमीभागे, 'विशुद्धके' विषमशुषिरादिदोषैरदूषिते, प्रासुकेन तु नीरेण तदभावे इतरेण सचित्तेनापि गलितेनैवं विधिना परिमितोदकसम्पातिमसत्त्वरक्षणादियतनया स्नानं श्वेतवस्त्रनिवसनः संवीतशुचिसितांशुकयुगल: मुखकोश त्वष्टपुटपटप्रान्तेन आस्यनासिकाश्वासनिरोधं कृत्वा एव गृहबिम्बानि
-વિશેષોપનિષદુશ્વેત વસ્ત્રો પહેરે કે અન્ય વસ્ત્રો પહેરે ?
ઉત્તર :- પ્રાસુક પાણી મળે તો પ્રાસુકથી, નહીં તો આપાસુક પાણીથી સ્નાન કરે, પહેરવાના વસ્ત્રો તો સફેદ જ પહેરે, કારણ કે શ્રીદેવેન્દ્રસૂરિકૃત શ્રાદ્ધદિનકૃત્યસૂત્ર અને વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે – પંચમચૈત્યવંદનદ્વાર કહે છે - જ્યાં બિલાડીનો ટોપ, પનક વગેરે જીવો ન હોય, તેવી ભૂમિમાં, વળી જ્યાં જમીન ખાડા-ટેકરાવાળી કે કાણાવાળી ન હોય, તેવી વિશુદ્ધ ભૂમિમાં પ્રાસુક જળથી અને તે ન હોય, તો અમાસુક પણ ગાળેલા પાણીથી, વિધિપૂર્વક એટલે પરિમિત જળનો ઉપયોગ, સંપાતિમ જીવોની રક્ષા વગેરે જયણા સાથે સ્નાન કરે, પવિત્ર શ્વેત વસ્ત્રયુગલ પહેરીને, આઠ પડનો મુખકોષ બાંધીને નાક અને મોંના શ્વાસનો વિરોધ કરીને જ ગૃહબિંબોનું પ્રમાર્જન કરે
વિરોઘરાત મe प्रमार्टि, लोमहस्तकेनेति शेषः, अत्र च यद्यपि षट्कायोपमर्दादिका काचिद् विराधना स्यात् तथापि कूपोदाहरणेन श्रावकस्य द्रव्यस्तवः कर्तुमुचितो यदाहु:
अकसिणपवत्तगाणं विरयाविरयाणं एस खलु जुत्तो। संसारपयणुकरणो दव्वत्थए कूवदिटुंतो।।१।।
–વિશેષોપનિષદ્ છે. મોરપીંછીથી એવો અહીં અધ્યાહાર છે. અહીં ભલે ષકાયના મર્દનરૂપ કોઈક વિરાધના થાય, તો પણ કૂપના ઉદાહરણથી શ્રાવકને દ્રવ્યસ્તવ કરવો ઉચિત છે, કારણ કે પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું છે કે –
જેઓ સંપૂર્ણ સંયમમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી તેવા શ્રાવકોને સંસારને પરિમિત કરનાર એવો દ્રવ્યસ્તવ ઉચિત છે. દ્રવ્યસ્તવમાં કૂવાનું દૃષ્ટાન છે.
(કૂવાના દષ્ટાન્ત પર પૂ. મહોપાધ્યાયજીએ એક પ્રકરણ રચ્યું છે, જેનું નામ છે ફૂપદષ્ટાન્તવિશદીકરણ. આ સિવાય પ્રતિમાશતક, દેવઘર્મપરીક્ષા વગેરે ગ્રંથોમાં પણ તેમણે કૂપદષ્ટાન્ત પર પ્રકાશ પાડ્યો છે. કૂવો ખોદતા શ્રમ અને તરસનો અનુભવ થાય, કાદવથી ખરડાય, પણ પછી પાણી મળે એટલે સ્નાનથી શ્રમ અને મેલ દૂર થઈ જાય, જલપાનથી તરસ દૂર થઈ જાય, તેમ જિનપૂજામાં પુષ્પાદિની વિરાધનારૂપ દોષ હોવા છતાં પણ તે દોષ શુભભાવરૂપી ગુણથી ધોવાઈ જાય છે.
કૂપદેખાતના ઉપરોક્ત ઉપનયનું પૂ. મહોપાધ્યાયજીએ ખંડન કર્યું છે. તેઓશ્રી ફરમાવે છે કે પુષ્પાદિની સ્વરૂ૫હિંસાના સમયે પણ મનમાં તો જિનભકિતના ભાવો જ રમતા હોય છે. તેથી તે સમયે અશુભ કર્મબંધપી દોષ લાગવાની કોઈ શક્યતા નથી. કારણ કે નિશ્ચયનયથી તો પરિણામ જ પ્રમાણ છે. આમ ગૃહસ્થને માટે જિનપૂજા એકાંતે હિતકર છે. માટે કૂવાનું ખોદકામ જેમ સ્વ-પરના
