________________
000 विशेषशतकम् निषीदनस्थानप्रतिपादनाय आह
“संडसंपमज्जित्ता पुणो वि भूमि पमज्जिय निसीयए।। राओ य पुव्वभणियं तुब्बट्टणं कप्पइ न दिया।।१।।"
व्याख्या- सन्दंसो जंघयोरन्तरालं प्रमृज्य उत्कटकः स्थित्वा पुनर्भुवं प्रमृज्य निषीदेत्, उक्तं निषीदनस्थानम्, इदानीं त्वग्वर्त्तनस्थानप्रतिपादनाय आह, रात्री पूर्वोक्तम् एव त्वग्वर्त्तनम्, दिवा तु पुनः त्वग्वर्त्तनं न कल्पते, तेन उक्तम्, भवद्भिः किं सर्वथा एव न कल्प्यते? न इत्याह
“अद्धाणपरिस्संतो गिलाणबुडो अणुण्णवेत्ताणं। संथारुत्तरपट्टो अत्थरणणिवज्जणालोगं ।।४१९ ।।"
व्याख्या- अध्वनि परिश्रान्तः तथा ग्लानस्तथा वृद्ध एते त्रयोऽपि अनुज्ञाप्य आचार्यान्, ततश्च संस्तारकोत्तरपट्टी आस्तीर्य “णिवज्जणत्ति” स्वपन्ति, 'आलोयन्ति' सावकाशं देशं मुक्त्वा अभ्यन्तरे स्वपन्ति, यत् सागारिकस्य शङ्का स्यात्, यदुत नूनं रात्री सुरतप्रसङ्गे स्थितोऽयमासीत्, कुतोऽन्यथा अस्य निद्रा, इति दिवा साधूनां
-विशेषोपनिषदશ્રીઓઘનિર્યુકિતસૂત્ર અને તેની વૃત્તિમાં ૪૧૮ મી ગાથામાં કહ્યું છે - હવે બેસવાનું સ્થાન બતાવતા કહે છે - જંઘાઓના મધ્યભાગને પૂંજીને ઉત્કટુક આસનમાં રહીને ફરીથી જમીનને પ્રમાર્જીને બેસે. બેસવાનું સ્થાન કહ્યું. હવે સૂવાનું સ્થાન કહે છે. રાત્રે પૂર્વોક્ત રીતે જ સૂવું. દિવસે તો સૂવું ન કયે. શું સર્વથા ન કહ્યું ? તેના જવાબમાં કહે છે - જે માર્ગ પરિશ્રાપ્ત હોય, ગ્લાન તથા વૃદ્ધ હોય, એ ત્રણે ય આચાર્યની રજા લઈને સંથારો-ઉત્તરપટ્ટો પાથરીને સૂવે છે. પણ તેમાં એટલું ધ્યાન રાખે કે પ્રગટ જગ્યાને છોડીને અંદરના ભાગમાં સુવે. જો પ્રગટ જગ્યાએ સૂવે તો ગૃહસ્થને શંકા થાય, કે નક્કી એણે રણે મૈથુનકીકા કરી હશે. જો એવું ન હોય, તો એને દિવસે નિદ્રા કેમ આવે ?
विशेषशतकम् 900 निद्राऽधिकारः।।३०।।
ननु- गाथापतिः यतिः श्रामण्यं विराध्य मृत्वा चन्द्रत्वेन उत्पन्नस्तत्र तस्य श्रामण्यबिराधना किं मूलगुणविषया, किं वा उत्तरगुणविषया? 'उच्यते' उत्तरगुणविषया, न तु मूलगुणविषया, यदुक्तं श्रीपुष्फिकोपाङ्गप्रथमाध्ययनवृत्ती चन्द्रवक्तव्यताधिकारे, तथाहि- “विराहिय सामण्णत्ति”, श्रामण्यं वृत्तम्, तद्विराधना च अत्र न मूलगुणविषया, किन्तु उत्तरगुणविषया, उत्तरगुणाश्च पिण्डविशुद्ध्यादयः, तत्र कदाचिद् द्विचत्वारिंशदोषविशुद्धाहारस्य ग्रहणं न कृतम्, कारणं विनाऽपि बालग्लानादिकारणेऽशुद्धम् अपि गृह्णन् न दोषवान् इति, पिण्डस्य अशुद्धी विराधितश्रमणता, ईर्यादिसमित्यादिशोधने नादरः कृतः, अभिग्रहाश्च गृहीताः कदाचिद् भग्ना भवन्तीति, सुंठ्यादिसन्निधिपरिभोगम्, अङ्गक्षालनपादप्रक्षालनादि
-विशेषोपनिषद-- मा त साधुमाने हिवसे निद्रानो मधिst seो. ||30||
(૩૧) પ્રશ્ન :- શ્રીમંત અવસ્થામાંથી દીક્ષા લઈને પછી શ્રમણ્યની વિરાધના કરીને ચંદ્રરૂપે ઉત્પન્ન થયો. તેમાં ગ્રામપ્સની વિરાધના મૂલગુણવિષયક છે કે પછી ઉત્તરગુણવિષયક છે ?
ઉત્તર :- ઉત્તરગુણવિષયક છે, મૂળગુણવિષયક નથી. કારણ કે પશ્ચિકા ઉપાંગના પ્રથમ અધ્યયનની વૃત્તિમાં ચંદ્રની બાબતમાં કહ્યું છે – ચારિત્રની વિરાધના કરીને - અહીં તેની વિરાધના મૂળગુણના વિષયની નહીં, પણ ઉત્તગુણોના વિષયની સમજવી. ઉત્તરગુણો પિંડવિશુદ્ધિ વગેરે છે. તેમાં ક્યારેક ૪ર દોષોથી રહિત આહારનું ગ્રહણ ન કર્યું હોય. પોતાનું કારણ ન હોય પણ બાળ-ગ્લાના વગેરેના કારણે અશુદ્ધ પણ વહોરે તો ય નિર્દોષ છે. આ રીતે પિંડવિશુદ્ધિના વિષયમાં શ્રામસ્યની વિરાધના કરી. ઈર્યાસમિતિની શુદ્ધિમાં આદર ન કર્યો, અભિગ્રહોને લઈને ક્યારેક ભાંગી નાખ્યા, સૂંઠ વગેરેની સંનિધિ વાપરી, અવયવોને ધોવા-પગ ધોવા વગેરે કર્યું,
