________________
–વિશેષશતમ્ જa
વિશેષશતમ્ – द्वेषेण जिनप्रवचनप्रत्यनीकादिदर्शनात् भेदेन, तद् एवंविधं दानं निन्दामि गहें च। यत्पुनरौचित्यदानं तत् न निन्दाह जिनैरपि वार्षिकं दानं ददद्भिः तस्य दर्शितत्वात् इति, पुनः प्रतिक्रमणवृत्तावपि, तथाहियद्वा सुखितेषु दुःखितेषु वा असंयतेषु पार्थस्थादिषु शेषं तथैव परं द्वेषेण 'दगपाणं पुष्फफलं अणेसणिज्जमित्यादि', तद्गतदोषदर्शनात् मत्सरेण अथवा असंयतेषु षड्विधजीवबधेषु कुलिङ्गिषु रागेण एकदेशग्रामगोत्रोत्पत्त्यादिप्रीत्या द्वेषेण जिनप्रवचनप्रत्यनीकतादिदर्शनोच्छेदेन ननु प्रवचनप्रत्यनीकादेर्दानम् एव कुतः ? 'उच्यते' तद्भक्तभूपत्यादिभयात्, तदेवंविधं दानं निन्दामि गहें च। यत्पुनरौचित्येन दीनादीनां तदनुकम्पादानम् યથા
कृपणेऽनाथदरिद्रे व्यसनव्याप्ते च रोगशोकहते। तद् दीयते कृपार्थमनुकम्पातो भवेद् दानम् ।।
–વિશેષોપનિષ પ્રીતિથી દાન આપ્યું હોય. અથવા તો તેઓ જિનશાસનના શત્રુ છે, ઈત્યાદિ દોષ જોવાથી દ્વેષથી દાન આપ્યું હોય. તેવા પ્રકારના દાનની નિંદા અને ગહ કરું છું.
પણ જે ઔચિત્યદાન છે, તે નિંદાયોગ્ય નથી. કારણ કે સાંવત્સરિકદાન દેનારા જિનેશ્વરોએ પણ તેનો દાખલો આપ્યો છે.
વળી, પ્રતિક્રમણવૃત્તિમાં પણ કહ્યું છે – (ઉપરોક્ત અનુસાર)
શંકા :- જે પ્રવચનના શત્રુ વગેરે છે, તેમને તો દાન જ શા માટે આપે ?
સમાધાન :- તેવી વ્યક્તિને પણ તેમના ભક્ત રાજા વગેરેના ભયથી દાન આપે.
તેવા પ્રકારના દાનને નિંદુ છું અને ગહું છું. જે ઔચિત્યથી દીન વગેરેને અપાય તે અનુકંપાદાન છે. જેમ કે – દયાપાત્ર, અનાથ, દરિદ્ર, આપત્તિમાં પડેલો, રોગી અને શોકથી પરાહત હોય,
૩ થેइयं मोक्षफले दाने पात्राऽपात्रविचारणा। दयादानं तु सर्वज्ञैः कुत्रापि न निषिध्यते ।।१।। તથાदानं यत्प्रथमोपकारिणि न तन्न्यासः स एवार्ण्यते, दीने याचनमूल्यमेव दयिते तत् किं न रागाश्रयात् । पात्रे यत्फलविस्तरप्रियतया तद्वार्द्धषिकं न किं ?, तदानं यदुपेत्य निःस्पृहतया क्षीणे जने दीयते ।। इत्येकत्रिंशद् गाथार्थः। इत्यनुकम्पया अन्यदर्शनिनामपि भक्तादिदानाधिकारः ।।२२।।
-વિશેષોપનિષદ્ - તેને દયાથી જે દાન અપાય તે અનુકંપાદાન છે. કહ્યું પણ છે – જે દાન મોક્ષના આશયથી અપાય છે, તેમાં પાત્રાપાત્રની વિચારણા કરવાની છે. દયાદાનનો તો સર્વજ્ઞોએ ક્યાંય નિષેધ કર્યો નથી.
તથા- જે પૂર્વે ઉપકાર કરનારને દાન અપાય છે, તે તો વાસ્તવમાં દાન જ નથી. એ તો થાપણ પાછી અપાય છે. જે દીનતાથી યાચના કરે અને પછી દાન અપાય, તે પણ વાસ્તવમાં દાન નથી કારણ કે યાચનારૂપી અત્યંત લજ્જાસ્પદ કષ્ટપ્રદ ક્રિયા દ્વારા તેનું મૂલ્ય ચૂકવાઈ ગયું છે. જે પ્રિય છે, તેને રાગથી અપાય છે, માટે તેને ય દાન ન કહેવાય. જે સુપાત્રને દાન અપાય છે, તે તો વ્યાજ વટાવીને ધંધો કરવા જેવું છે. કારણ કે તેમાં તો અનેકગણું થઈને પાછું મળે છે.
માટે દાન તો એને જ કહેવાય કે જે ક્ષીણ જનને નિઃસ્પૃહભાવે આપવામાં આવે. આ રીતે (વંદિતુ સૂત્રની) ૩૧ મી ગાથાનો અર્થ છે.
આ રીતે અનુકંપાથી અન્ય દર્શનીઓને પણ અન્ન વગેરે આપવાનો અધિકાર કહ્યો. રા
