________________
००० विशेषशतकम्
५३
ननु साधुव्यतिरिक्तान्यदर्शनिनां यदि श्रावका भक्तादिदानं प्रयच्छन्ति, तदा श्रावकाणां सम्यक्त्वे दोषो भवति न वा ? यदि दानं तदा असाधूनाम् अन्यदर्शनिनां साधुसमानत्वापत्तिः, यदि अदानं तदा लोकविरुद्धता निर्दयता च । ततो याथार्थ्यम् उच्यताम् । 'उच्यते' शृणु परमार्थतोऽन्यदर्शनिनां धर्मबुद्ध्या दाने सम्यक्त्वलाञ्छनं भवति, अनुकम्पया तु दीयतां नाम को निवारकः ? यदुक्तम्, श्रीहरिभद्रसूरिभि: श्री आवश्यकबृहद्वृत्तौ श्रावकसम्यक्त्वाधिकारे, तथाहि - इह पुनः को दोषः स्याद् येनेत्थं तेषाम् अशनादि दानप्रतिषेध इत्युच्यते तद्भक्तानां च मिथ्यात्वस्थिरीकरणं धर्मबुद्ध्या ददतः सम्यक्त्वलाञ्छनं तथा आरम्भादिदोषाश्च, करुणागोचरे पुनरापन्नानाम् अनुकम्पया दद्यादपि । यत उक्तम्- વિશેષોપનિષદ્
(૨૨) પ્રશ્ન :- સાધુ સિવાયના અન્ય દર્શનીઓ હોય, તેમને શ્રાવકો અન્ન વગેરેનું દાન આપે, તો શ્રાવકોના સમ્યક્ત્વમાં દોષ લાગે કે નહીં ? જો દાન કરે તો અસાઘુ એવા અન્યદર્શનીઓ પણ સાધુતુલ્ય થઈ જવાની આપત્તિ આવે. અને જો દાન ન આપે તો લોકવિરુદ્ધતા થાય અને શ્રાવકોના પરિણામ પણ નિર્દય થઈ જાય. માટે અહીં જે યથાર્થ તત્ત્વ હોય તે કહો.
ઉત્તર :- સાંભળો, વાસ્તવમાં અન્યદર્શનીઓને ધર્મબુદ્ધિથી દાન આપવામાં સમ્યક્ત્વમાં કલંક લાગે છે. અનુકંપાથી દાન આપો. તેનું અમે નિવારણ કરતા નથી. શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ શ્રી આવશ્યકબૃહવૃત્તિમાં શ્રાવકસમ્યક્ત્વના અધિકારમાં કહ્યું છે કે -
શંકા :- અહીં એવો કયો દોષ થાય છે કે તેમને અન્ન વગેરે આપવાનો પ્રતિષેધ કરાય છે ?
સમાધાન :- તેમને દાન આપવાથી તેમના ભક્તોના મિથ્યાત્વનું સ્થિરીકરણ કર્યાનો દોષ લાગે અને ધર્મબુદ્ધિથી તેમને દાન આપવાથી સમ્યક્ત્વમાં કલંક લાગે, તથા આરંભ વગેરે દોષો લાગે. જેઓ
५४
विशेषशतकम्
'सव्वेहिं पि जिणेहिं दुज्जयजियरागदोसमोहेहिं । सत्ताणुकंपणट्टा दाणं न कहिं च पडिसिद्धं ॥ १ ॥
तथा भगवन्तस्तीर्थकरा अपि त्रिभुवनैकनाथाः प्रविवजिषवः सांवत्सरिकम् अनुकम्पया प्रयच्छन्ति एव दानमित्यादि, एवं वृन्दारुवृन्दारकषडावश्यकवृत्तावपि 'सुहिएसु' इत्यादि गाथाया द्वितीयव्याख्याने एतद् दानम् औचित्यदानत्वेन देयतया प्रतिपादितम्, तथाहि यद्वा सुखितेषु असंयतेषु, दुःखितेषु पार्श्वस्थादिषु शेषं तथैव, नवरं द्वेषेण "दगपाणं पुप्फफलं अणेसणिज्जमित्यादि” तद्गतदोषदर्शनात् मत्सरेण अथवा असंयतेषु षड्विधजीववधेषु कुलिङ्गिषु रागेण एकग्रामोत्पत्त्यादिप्रीत्या, -વિશેષોપનિષદ્′′
દયાપાત્ર હોય, તેમને અનુકંપાથી દાન આપે પણ. કારણ કે કહ્યું છે કે – દુર્જય એવા રાગ, દ્વેષ અને મોહને જીતી લેનારા સર્વે ય જિનેશ્વર ભગવંતોએ જીવોની અનુકંપાથી જે દાન કરાય છે, તેનો ક્યાંય પ્રતિષેધ કર્યો નથી.
વળી ત્રણ ભુવનના નાથ તીર્થંકર ભગવંતો પણ દીક્ષા લેવા ઈચ્છે, ત્યારે અનુકંપાથી સાંવત્સરિક દાન આપે જ છે.
એ જ રીતે વૃન્દારુવૃન્દારકડાવશ્યક વૃત્તિમાં પણ ‘સુહિએસ દુહિએસ' એ (વંદિત્તુ સૂત્રની) ગાથાની બીજી વ્યાખ્યામાં કહ્યું છે કે અનુકંપાદાન એ ઔચિત્યદાન હોવાથી તેવું દાન આપવું જોઈએ. તે પાઠ આ મુજબ છે – અથવા તો ‘સુખી એવા અસંયમીઓમાં અને દુઃખી એવા પાર્શ્વસ્થ વગેરેમાં.’ બાકીનું પૂર્વની જેમ સમજવું. તેમાં ફરક એટલો છે કે દ્વેષથી એટલે કે પાર્શ્વસ્થમાં એવા દોષો જુએ કે એ કાચું પાણી પીવે, પુષ્પ-ફળ વાપરે, અકલ્પનીય વહોરે વગેરે અને એવા દોષ જોવાથી મત્સરથી દાન આપ્યું હોય.
અથવા અસંયત એટલે ષટ્કાય જીવોનો વધ કરનારા કુલિંગીઓ હોય. તે એક જ ગામના હોય, વગેરે સંબંધને કારણે રાગથી
