________________
४ विशेषशतकम्
१३
पत्रे इत्थम् एव लिखितम्, तथाहि तथा अम्हे श्रीभगवतीसूत्र नइ मेलि जमालिना अनन्ता भव कहता, पणि श्रीभगवतीसूत्र । । १ । । श्रीहेमाचार्यकृतवीरचरित्र । । २ ।। श्रीमदभयदेवसूरिसन्तानीयगुणचन्द्रकृत्प्राकृतश्रीवीरचरित्रादिकग्रन्थ नइ अनुसारि जमालिनइ ।। १५ ।। भव जणायइ छिये ते माटे ए विपरीत कह्यं एहनुं पणि मिच्छामिदुक्कडं इति, साम्प्रतिनः सर्वगच्छीया गीतार्था अपि जमालेः पञ्चदशभवानेव निगदन्ति, पुनः केवलिवचो यद् अस्ति तत् सत्यम्, इति जमालिपञ्चदशभवाः । ।४ ।।
ननु - केनापि ज्ञानपञ्चमीतपःकारिणा ज्ञानपञ्चम्यामसामर्थ्यादिपुष्टालम्बनवशेनोपवासः कर्त्तुं न शक्यतेऽग्रिमदिने च पूर्यते, तदा पञ्चमीभङ्गो भवेत् न वा, उच्यते, न भङ्गः । यदुक्तं श्रीतिलकसूरिकृतयोगविधी
- વિશેષોપનિષદ્
રાજનગરમાં તપાગચ્છીય શ્રી ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયે પણ સંઘ સમક્ષ
પાંચ મિચ્છામિ દુક્કડમ્ આપ્યા હતા. તેમાં તેમણે પત્રમાં આ રીતે લખ્યું હતું. –
‘મેં ભગવતીસૂત્રની ઉપેક્ષા કરીને જમાલિના અનંતા ભવ કહ્યા હતા, પણ (૧) શ્રી ભગવતીસૂત્ર (૨) શ્રી હેમાચાર્યકૃત વીરચરિત્ર (૩) શ્રીઅભયદેવસૂરિ સંતાનીય ગુણચંદ્રકૃત પ્રાકૃત શ્રીવીરચરિત્ર વગેરે ગ્રંથને અનુસારે જમાલિને ૧૫ ભવ જણાય છે. તે માટે વિપરીત કહ્યું, એનું પણ મિચ્છામિ દુક્કમ્.’ વર્તમાનના સર્વ ગચ્છોના ગીતાર્થો પણ જમાલિના ૧૫ ભવ છે, એવું જ કહે છે. વળી કેવળીનું વચન જે છે, તે સત્ય છે. આ રીતે જમાલિના ૧૫ ભવો સિદ્ધ થાય છે. ||૪| (૫) પ્રશ્ન :- કોઈને જ્ઞાનપંચમીનો તપ ચાલતો હોય. અને તે જ્ઞાનપંચમીના દિવસે અસામર્થ્ય વગેરે પુષ્ટાલંબનને કારણે ઉપવાસ ન કરી શકે અને આગલા દિવસે તે તપ કરે, તો પંચમીનો ભંગ થાય કે ન થાય ?
ઉત્તર :- ન થાય, કારણ કે શ્રીતિલકસૂરિષ્કૃત યોગવિધિમાં
१४
विशेषशतकम्
ज्ञानपञ्चम्यधिकारे तथाहि
" जइ कहवि असामत्थं होइ सरीरस्स दिव्वजोगेणं । तो उत्तरकालं पि हु पूरिज्जा असढभावाउ ।। १ ।। एतेणं जेणं चउत्थवयपालणं दढं भणियं ।
તે બહા સત્તી સેસે હતુ હોર્ હાયવ્યું।।।।” एवं ज्ञानपञ्चमी केनापि न ज्ञाता तद्दिने अथ च भुक्तम्, अथवा कृतेऽपि उपवासे विस्मृत्यादिना भुक्तम्, तथापि न भङ्गो, यतो " अण्णत्थणाभोगेणं सहस्सागारेणं” इत्यादि आकारपञ्चकं वर्त्तते, अन्यथा आकारपाठस्य नैरर्थक्यम् आपद्येत, इति ज्ञानपञ्चम्यां पुष्टाम्ब उपवासाकरणेऽपि विस्मृत्यादिना उपवासमध्ये भुक्तिकरणेऽपि न મઃ || ||
ननु साधुनाम् अनशने रात्रौ प्रदीपः कुत्रापि कैश्चित् क्रियमाणो વિશેષોપનિષદ્ જ્ઞાનપંચમીના અધિકારમાં કહ્યું છે કે
‘જો નસીબજોગે કોઈ રીતે શરીરનું અસામર્થ્ય થાય, તો અશભાવથી પછી પણ તે તપ કરી આપવો જોઈએ. કારણ કે એકાંતે તો દૃઢતાપૂર્વક કરવાનું હોય તો તે ચતુર્થ વ્રતનું પાલન છે. માટે તે સિવાયની જે આરાધના છે, તે યથાશક્તિ કરવી જોઈએ.’
આ રીતે ‘આજે જ્ઞાનપંચમી છે' એવો કોઈને ખ્યાલ ન રહે અને જમી લે. અથવા તો ઉપવાસનું પચ્ચક્ખાણ કર્યા પછી પણ વિસ્મરણ વગેરેથી જમી લે, તો પણ ભંગ નથી. કારણ કે ‘અન્યત્ર અનાભોગથી સહસાકારથી’ ઈત્યાદિ પાંચ આગારો હોય છે. જો એ આગારો બોલવા છતાં પણ પચ્ચક્ખાણનો ભંગ ગણાતો હોય, તો એ આગારોનો પાઠ નિરર્થક થઈ જાય. માટે જ્ઞાનપંચમીએ પુષ્ટાલંબને ઉપવાસ ન કરે, અથવા તો વિસ્મરણ વગેરેને કારણે જમી લે તો પણ ભંગ થતો નથી.
(૬) પ્રશ્ન :- સાધુઓ અનશન કરે, ત્યારે કેટલાંક રાતે દીવો
