________________
१०० विशेषशतकम्
११
सूत्राज्ञया अभिनिवेशतोऽन्यथापाठादिलक्षणया अतीतकालेऽनन्ता जीवाश्चतुरन्तसंसारकान्तारं नारकतिर्यग्नरामरविविधवृक्षजालदुस्तरं भवाटवीगहनम् इत्यर्थः, अनुपरिवृत्तवन्तो जमालिवत् । ।१ ।। अर्थाज्ञया पुनरभिनिवेशतोऽन्यथाप्ररूपणादिलक्षणया गोष्ठामाहिलवत् । । २ ।। उभयाज्ञया पुनरेवंविधाचारपरिज्ञानकरणोद्यतगुर्वादेशादेरन्यथाकरणलक्षणया गुरुप्रत्यनीकद्रव्यलिङ्गधार्यनेकश्रमणवत् । । ३ । । सूत्रार्थोभयम् विराध्य इत्यर्थः इत्यत्र 'उच्यते ' जमालेः सूत्राज्ञा- विराधनायाम् अत्र एकदेशदृष्टान्तो ज्ञातव्यः, न चतुरन्तसंसारकान्तारतायाम्, अन्यथा चतुरन्तसंसारकान्तारम् अनुपरावृत्तवन्त इत्युक्तत्वेन अनन्तजीवानाम् इव जमालेरपि अतीतकाले संसार- વિશેષોપનિષદ્ અતીતકાળમાં અનંત જીવો નારક-તિર્યંચ-મનુષ્ય-દેવરૂપ વિવિધ વૃક્ષ સમૂહથી દુસ્તર ગહન ભવાટવીમાં ભટક્યા છે, જમાલિની જેમ. ||૧|| અર્થાજ્ઞાથી અભિનિવેશથી અન્યથા પ્રરૂપણા વગેરે કરવાથી, ગોષ્ઠા માહિલની જેમ. ।।૨।। ઉભયાજ્ઞાથી- આ રીતે પંચવિધઆચારના જ્ઞાન અને આચારણમાં ઉધત એવા ગુરુની આજ્ઞા વગેરેથી અન્યથાકરણ દ્વારા, ગુરુપ્રત્યનીક દ્રવ્યલિંગી શ્રમણની જેમ. II3II સૂત્રાર્થ ઉભયની વિરાધના કરીને, એવો અહીં અર્થ છે.
ઉત્તર :- ‘જમાલિને સૂત્રાજ્ઞાવિરાધનામાં ઉદાહરણ તરીકે કહ્યો છે. તે ઉદાહરણ એકદેશ સમજવું. અર્થાત્ જમાલિએ સૂત્રાજ્ઞાની વિરાધનાથી સંસારભ્રમણ કર્યું. એટલું જ અહીં તાત્પર્ય સમજવું. ચાતુરંગસંસારવનમાં ભ્રમણ કર્યું, એવો અર્થ ન લેવો.
જો આ રીતે એકદેશપણું ન સ્વીકારો તો જેમ અનંત જીવોએ સંસારભ્રમણ કર્યુ હતું એમ ભૂતકાળમાં નિર્દેશ છે, તેમ જમાલિએ પણ ભૂતકાળમાં સંસારભ્રણણ કર્યું એવો અર્થ થાય. અને તેમાં તો પ્રત્યક્ષ આગમ વિરોધ છે. કારણ કે શાસ્ત્રમાં તો ભવિષ્યકાળમાં જમાલિનું ભવભ્રમણ કહ્યું છે. પંચલિંગિપ્રકરણની વૃત્તિમાં કહ્યું છે -
विशेषशतकम्
पर्यटनम् आपद्येत, तत्सद्भावे च प्रत्यक्षागमविरोध: स्यात्, जमालेरागामिकाले भवभ्रमणस्य प्रतिपादनाद् यदुक्तं पञ्चलिङ्गिवृत्ती, तथाहिततश्च्युतः क्षयिकवन् निकाममुद्दाममारातुरमानसोऽसौ । अन्यान्ययोनीरुपभोक्ष्यते यद् मिथ्याऽभिमानस्य विजृम्भितं तत् ।।१ ।।
पञ्चलिङ्गिटिप्पनगत विषमपदार्थस्तु अयम्, क्षयव्याधिमत्पुरुष इव मारः कामो मरणं च योनयो भवानि जीवोत्पत्तिस्थानानि चेति । पुनस्तपागच्छीयश्रीहीरविजयसूरिप्रसादीकृतप्रश्नोत्तरसमुच्चये तच्छिष्य
१२
पण्डितकीर्त्तिविजयगणिसमुच्चिते महोपाध्यायश्रीकल्याणविजयगणिकृतनवमप्रश्नेऽपि प्रत्युत्तरं तथैव तथाहि, तथा श्रीभगवत्यनुसारेण कणिकावृत्तिवीरचरित्राद्यनुसारेण च जमालेः पञ्चदशभवा एव ज्ञायन्ते इति । पुनरत्रार्थे एकोनपञ्चाशदधिके षोडशशतसम्वत्सरे, पोषपूर्णिमायां श्रीराजनगरे तपागच्छीयश्रीधर्मसागरोपाध्यायैरपि सङ्घसमक्षं मिथ्यादुष्कृतपञ्चकदाने -વિશેષોપનિષદ્
‘ત્યાંથી ચ્યવીને જમાલિ ઉત્કટ કામાતુર મન વાળો થઈને ક્ષયવાળી વ્યક્તિની જેમ અન્યાન્ય યોનિઓમાં દુઃખી થશે, તેનું કારણ તેનું (જમાલિના ભવનું) મિથ્યાભિમાન જ છે.'
પંચલિંગિના ટિપ્પણમાં વિષમ પદનો અર્થ આ રીતે આપ્યો છે‘ક્ષય રોગવાળા પુરુષની જેમ. માર એટલે કામ અને મરણ, યોનિઓ એટલે જન્મો અને ઉત્પત્તિસ્થાનો.’
વળી તપાગચ્છીય શ્રીહીરવિજયસૂરિએ કૃપા કરીને પ્રરૂપેલ પ્રશ્નોત્તર સમુચ્ચયનો તેમના શિષ્ય પંડિત કીર્તિવિજય ગણિએ સંગ્રહ કર્યો છે. તેમાં મહોપાધ્યાયશ્રી કલ્યાણવિજયગણિકૃત નવમાં પ્રશ્નમાં પણ તે જ પ્રમાણે પ્રત્યુત્તર છે –
‘શ્રી ભગવતીને અનુસારે, કર્ણિકા વૃત્તિ અને વીરચરિત્ર વગેરેના અનુસારે જમાલિના પંદર ભવ છે – એવું જ જણાય છે.’
વળી આ વિષયમાં વિ.સં. ૧૬૪૯ માં પોષ સુદ પૂનમના દિવસે
