________________
પ્રાવધ-વિવેચન ભાગ-૧
૨૬૪
એટલે અપેક્ષાયુક્ત કથન પદ્ધતિ જ શ્રેષ્ઠ છે. તેથી વિપરીત માન્યતાઓને ટાળી સુખી થવા માટે તેની જ ઉપાસના કરો. ૫૬ના
પ્રસિદ્ધ એક દૃષ્ટાંત કહું, લેજો વિચારમાં;
રાજમંદિર પાસે છે હાથી મધ્ય બજારમાં. ૭
અર્થ :— તે અપેક્ષાવાદને સમજવા માટે એક પ્રસિદ્ધ દૃષ્ટાંત કહું છું. તેને ઘ્યાનથી વિચારમાં લેજો. રાજમંદિર પાસે બજારની મધ્યમાં એક હાથી ઊભો છે. શા
ચારે ભાગોળના લોકો કહે વાતો અનેક એ;
પૂર્વ ભાગોળમાં બોલે, “હાથી પશ્ચિમ બાજુએ.’’ ૮
અર્થ :- ચારેય દિશાની ભાગોળમાં ઊભા રહેલા લોકો અનેક જુદી જુદી વાતો કરવા લાગ્યા. પૂર્વ દિશાની ભાગોળમાં ઊભેલ વ્યક્તિએ કહ્યું કે આ હાથી પશ્ચિમ દિશાએ ઊભો છે. ।।૮।।
લોકો પશ્ચિમના બોલે, “હાથી પૂર્વ ભણી ભલો,’ ઉત્તરે વાત આ ચાલે, ‘દક્ષિણે હાથી સાંભળ્યો.'' હ
--
અર્થ :— પશ્ચિમ દિશામાં ઊભેલ વ્યક્તિ કહે કે આ હાથી પૂર્વ દિશામાં ઊભો છે. ઉત્તર દિશામાં આ વાત ચાલવા લાગી કે હાથી તો દક્ષિણ દિશામાં ઊભો છે. ાહ્યા
આ
દક્ષિણ ભીના લોકો દેખાડે, ‘હાર્થી ઉત્તરે’;
વિરોથી વચનો સર્વે, સુણી રોષ ન કો ઘરે. ૧૦
અર્થ :– દક્ષિણ દિશા ભઠ્ઠી ઊભેલા લોકો હાથીને ઉત્તર દિશામાં બતાવે છે. આ સર્વ પરસ્પર વિરોઘી વચનો છે. છતાં જે અપેક્ષાવાદને જાણે છે તે આ બધું સાંભળીને મનમાં રોષ લાવતા નથી. કેમકે અપેક્ષાથી જોતાં આ બધું કથન સત્ય છે. ।।૧૦।ા
અપેક્ષા બોલનારાની સમજે સમજું જનો, તેનું નામ અનેકાંત, તત્ત્વે આગ્રહ એકનો. ૧૧
અર્થ :– જે સ્યાદ્વાને જાણે છે એવા સમાજનો બોલનારની અપેક્ષાને જાણે છે. તેનું જ નામ અનેકાન્તવાદ છે. જે એકાન્તના આગ્રહને તજે છે તેને તે સમજાય છે. ।।૧૧।।
બુદ્ધિમાં વાત બેઠી તો વાદવિવાદ ના રહે :
પોતાના બાપને કોઈ કાકા શબ્દ ભલે કહે. ૧૨
અર્થ :— અનેકાન્તની વાત જો બુદ્ધિમાં બેસી ગઈ તો કંઈ પણ વાદવિવાદ રહેતા નથી. પછી ભલેને કોઈ પોતાના પિતાને કાકા શબ્દથી બોલાવે. ।।૧૨।।
મામા, ભાણેજ, ભત્રીજા, પિતા, પિત્રાઈ, પુત્ર કે સગાઈ જોઈને બોલે, અનેકાંતિક સૂત્ર
તે. ૧૩
અર્થ :— મામા, ભાણેજ, ભત્રીજા, પિતા, પિતરાઈ કે આ મારો પુત્ર છે એમ જે કહે તે પોતપોતાની બીજા સાથેની સગાઈ જોઈને બોલે છે. તેમાં કંઈ ખોટું નથી. એ જ અનેકાંતિક સૂત્ર છે અર્થાત્ એ જ સ્યાાદ શૈલીયુક્ત કધન પદ્ધતિ છે. ૧૩
