Book Title: Nyayasamucchaya
Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

View full book text
Previous | Next

Page 51
________________ 50 न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः । mmmmmmmmmmmmmmmruartermarrirmirmirrorariomurariwarrrrrrrrrrrr rrware न गृह्यत इति विषूचीमञ्चतीत्यर्थ न तस्य सूत्रस्य प्रवृत्तिः।, | म्बन्धावच्छिन्नत्वेन तद्भिन्नत्वाभावात् । अस्य च न्यायस्या- 40 तत्प्रवृत्तौ च तत्रापि डद्यादेशेऽनिष्टरूपप्रसक्तिरिति ॥ १६॥ नित्यत्वं "स्त्रियाम्" [३.२.६९.] इति सूत्रेण ज्ञायते, अन्यथा महत्याः करः-महाकर इत्यादावपि “महतः कर-घास*नामग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापि विशिष्टे डाः"३.२.६९.1 इत्यनेनैव सिद्धे किमेतेन प्रयोजन [ग्रहणम् ]* ॥ १६ ॥ स्यात् , यत् तु कृतमिदं सूत्रं तेन ज्ञायतेऽस्यानित्यत्वमेव शङ्कित5 त०-अत्र लिङ्गपदं लिङ्गबोधकप्रत्ययपरं लक्षणया । प्रत्यय- | मिति । तथा च यत्र प्रवृत्तिरस्य न्यायस्य नेष्टा तत्रानित्यत्वा-45 विशिष्टस्य हि रूपान्तरत्वेनाग्रहणे प्राप्त एवं न्यायप्रवृत्तेरावश्यक- | श्रयणं कार्यम् । अत एव-"ब्याप् प्रातिपदिकात्" [पा० सू० लम्, प्रत्ययाभावे हि लिङ्गार्थमात्रवैशिष्टयेऽपि तदहणे बांधका-४, १.१.] इति सूत्रे महाभाष्येऽस्य न्यायस्य प्रयोजनानि भावादर्थभेदेन शब्दभेदस्यासति विशेषवाधकेऽत्र शास्त्रेऽस्वीका- दोषाँश्च प्रदर्शयित्वा--- रात् । न च *एकदेशविकृतमनन्यवत् इति न्यायेनैव लिङ्ग "एतेऽस्याः परिभाषाया दोषाः, 10 बोधकप्रत्ययविशिष्टस्यापि ग्रहणे सिद्ध किमर्थोऽयं न्याय इति एतानि च प्रयोजनानि स्युः । शङ्कनीयम् , नामग्रहणस्य परिच्छिन्नपरिमाणग्रहणत्वेन परिच्छिन्न एते दोषाः समा भूयांसो वा-, परिमाणग्रहणे चोक्तन्यायाप्रवृत्तेस्तव्याख्यावसरे प्रतिपादितत्वात् । तस्मान्नार्थोऽनया परिभाषया । किचात्रैकदेशविकृतत्वमपि नास्ति, किन्तु वर्णान्तराधिक्यमिति नहि दोषाः सन्तीति परिभाषा न कर्तव्या लक्षणं वा न । तच्यायस्यावसराभावाच्च । ननु "अत इञ्”[६.१.३१.] | परिणेयम्, नहि भिक्षुकाः सन्तीति स्थाल्यो नाधिश्रीयन्ते, न च 15 इत्यादौ 'अदन्तानाम्नः' इत्यर्थात् तस्यापि नामग्रहणवेन तत्रा- | मृगाः सन्तीति यवा नोप्यन्ते । दोषाः खल्वपि साकल्येन 55 प्येतच्यायप्रवृत्ती रमा गौरीत्यादिस्त्रीप्रत्ययविशिष्टादप्येतच्यायसह- परिगणिताः, प्रयोजनानामुदाहरणमात्रम् । कुत एतत् ? नहि कारेण प्रत्ययः स्यादिति चेत् ? न-नामत्व-तव्याप्यानुपूर्वी- दोषाणां लक्षणमस्तीति । तस्माद् यान्येतस्याः परिभाषायाः प्रकारेण बोधके नामग्रहणे सतीति निवेशेनादोषात् । अत्पदं चा- | प्रयोजनानि, तदर्थमेषा कर्तव्या, प्रतिविधेयं च दोषेषु" इत्युक्तम् । दन्तत्वप्रकारेण बोधकम् , अदन्तत्वं च न नामवरूपं तयाप्य | तस्यायमाशयः-यद्यपीह दोष-प्रयोजनयोः समत्वमेव प्रतिभाति, 20 वेति तेन रूपेण [ अदन्तत्वेन ] ग्रहणे नामग्रहणस्वाभावेन | दोषाणामेव भूयस्त्वं वा, तथापि प्रयोजनानां लक्षणवत्त्वेन 60 प्रकृतन्यायाप्रवृत्तेः। नन्वेवं "कुमारः श्रमणादिना"३.१.११५ तेषामिह साकल्येन परिगणनं न कृतमतोऽपि बहुतराणि इति सूत्रनिर्दिष्टे श्रमणादिगणे श्रमणा-प्रबजिता-कुलटा-गर्भिणी प्रयोजनान्यस्याः सन्ति । सन्ति चेमे दोषा अपि, किन्तु दोषत्यादीनां स्त्रीलिङ्गविशिष्टानां शब्दाना पाठात् नामग्रहणे लिङ्गः सत्त्वमात्रेण प्रयोजनवकार्यस्याननुष्ठानं न लोकसिद्धम् , सत्यपि विशिष्टस्यापि ग्रहणम् इति खीकृत्य कुमारीशब्देनैव सह श्रमणा- भिक्षुकादिसंभवे पाकादिकृतेः सत्यपि च मृगाद्युपद्रवसम्भवे 25 दीनां समास इति यदुक्त वृत्तौ तन्न संगच्छेत, “कुमारण् | कृष्यादिकृतेश्च दर्शनात् । तथा च प्रयोजनवत्त्वादयं न्यायः 65 क्रीडायाम्" इति क्रीडार्थकधातोरपि सत्त्वेन कुमारत्वस्य नामत्व- कर्तव्य एव, दोषाणां च प्रतिविधानं कर्तव्यम्, प्रतिविधानं व्याप्यत्वाभावेन कुमारत्वेन रूपेण बोधके कुमारशब्दे न्याया चानित्यत्वाश्रयणमेवेत्युक्तं कैयटेन तत्रैव, अनित्यत्वेन चानिष्टप्रवृत्तेरिति चेत् ? न-नामत्वव्याप्यशाब्दबोधीयविषयताप्रयोजक- स्थले न प्रवृत्तिरिति भावः । स्यैव नामग्रहणपदेन ग्रहणात्, प्रकृतसूत्रे [ “कुमारः श्रमणा- अत्र कैश्चित्-'स' इति पुंल्लिंगेऽप्येतच्यायप्रवृत्त्यैव “आ 30 दिना" इति सूत्रे] कुमारप्रकृतिकस्याद्यन्तस्यैव बोधेन तत्रत्यकु- द्वरः" [२. १. ४१.} इत्यत्वप्रवृत्तिः, 'ते' इति नपुंसक-70 मारपदप्रयोज्यविषयताया नामत्वव्याप्यत्वेनादोषात् । नन्वेवम् द्विवचनेऽपि न्यायेनैवात्त्वमिति तयोरपि पुस्लिम-क्लीवयोरेतदुदा. "अत इब्" [६.१.३१.] इत्यत्रापि "सन्तादपत्ये' [६. | हरणत्वमाहुः, तन्न-लिङ्गपदस्य लिङ्गप्रत्ययविशिष्टपरत्वेन व्याख्या१.२९.] इत्यस्योपस्थितत्वान्डसन्तत्वस्य नामत्वव्याप्यत्वात् | तत्वात् । पुंलिङ्ग-क्लीबयोस्तु स्वाभाविक्येव प्रवृत्तिः, यत्र हि 'अदन्तान्ङसन्तनाम्नः' इत्यर्थस्यैव स्वीकार्यत्वेनादन्तत्वावच्छिन्न- प्रत्ययादिवेशिष्टयेन शब्दभेदसंभावनयाऽप्रवृत्तिशका तत्रैव न्यायॐ शाब्दबोधीयविषयताया अपि नामत्वव्याप्यत्वेनात्पदस्यापि नाम- प्रवृत्तेरावश्यकत्वात् , पुंल्लिङ्ग-क्लीबयोस्तु शब्दस्वरूये भेदाभावेन 75 ग्रहणत्वापत्तिरिति न्यायप्रवृत्त्या रमादिशब्देभ्योऽपि प्रत्ययः स्या- प्रवृत्तौ बाधकाभावात् । अयस्कुशेत्यत्र विकारत्वाविवक्षायां दिति चेत् ? न-नामत्वावच्छिन्नविशेष्यतानिरूपिताभेदसम्बन्धा- । “भाज-गोण-नाग-स्थल-कुण्डकाल-कुश०" [२. ४. ३०.] वच्छिन्नप्रकारताभिन्न विषयताया एव ग्रहणेनादोषात् । अदन्त-! इति डोने, तत्र हि अयः-प्रधाना कुशा, अयःसहिता वा स्वावच्छिन्नविषयताया नामत्वावच्छिन्नविशेष्यतानिरूपिताभेदस- कुशेत्यर्थः, मयूरव्यसकादित्वाच प्रधानपद स्य सहितपदस्य वा

Loading...

Page Navigation
1 ... 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206