Book Title: Nyayasamucchaya
Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
View full book text
________________
न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः ।
तेषां च प्रायेण प्रयोजनान्तराभावाद् यङ्लुप्यप्रवृत्त्यर्थत्वमे- न तु तावताऽननुबन्धनिर्देशनिमित्ताया यडलप्यप्रवृत्तरनित्यत्वम्वेति विज्ञायते । अस्य न्यायस्य च पञ्चांशाः, तत्राद्यं पञ्चमं | भ्यूहितुं शक्यम् , अनुबन्धकरणसामर्थेनास्य बाध इति कल्पचांशं बिहाय शेषेषु त्रिवंशेष्वस्यानित्यत्वमिति लक्ष्यानु
नादनुबन्धनिर्दिष्टत्वस्य प्रकृतसूत्रे ["डीयध्यैदितः०" इत्यत्र ] 40
अभावस्योपपादितत्वाच, आचार्येण 'नरीनृत्त' इत्यादाविण्रोधादवगम्यते, ततश्च द्वितीयांशस्यास्थिरतया "पिबति-दा- |
निषेधाभावायोपायान्तरमनाश्रित्यानुबन्धनिर्देशसामर्थ्यस्याश्रय5 भू-स्थः सिचो लुप् परस्मै न चेत्" [ ४. ३. ६६.] इत्यनेन |M
णादेवास्य न्यायस्यानुबन्धांशेऽनित्यत्वमायाति, यदि ह्यस्य शवूनिर्दिष्टोऽपि सिचो लुबिनिषेधश्च यथा-अपादित्यत्र |
स्थिरत्वमिष्टं स्थादाचार्यस्य तर्हि नानुवन्धसामर्थ्यमाश्रितं स्यादिति भवति तथा-अपादित्यादियङ्लुबन्तेऽपि भवति, अस्य स्थिरत्वे यदुक्तं तदपि परास्तं वेदितव्यमस्यानुबन्धनिर्देशत्वाभावादेव । 45 तु तत्र न स्यात् । तृतीयांशानित्यत्वस्योदाहरणम्-नरीनृत्त एवं चैतद्विषयकः सर्वोऽपि प्राच्यो विचारो निर्मूलः प्रतिभाति ।
इति, अत्र “डीयश्वैदितः" [४.४.६१.1 इत्यनुबन्ध- यदि चानुबन्धनिर्देशोऽपि द्विधा-खरूपेण, उपसर्जनतया 10 निर्दिष्टोऽपीडूनिषेधः 'नृत्तः' इत्यादाविव भवत्येव, अस्य
[ 'ऐदितः' इत्यादिपदेन] चेति खीक्रियते, अत एव यड्टुपि
इडितः कतरि” [३. २. २२.] इति विहितस्यात्मनेपदस्य स्थिरत्वे तु न स्यात् । चतुर्थांशानित्यत्वे तु पस्पष्टि' इति फलम् ,
यलुप्यप्रवृत्तिरिति मन्यते, तदाऽत्रत्यानुबन्धनिर्देशस्यैकखर-50 अत्र "स्पृशादिसृपो वा" [४. ४. ११२.] इति गणनिर्दिष्टो
निमित्तत्वस्य चोभयांशस्य बाधायेदित्करणमित्यास्थयम्। न च ऽप्यदागमो भवति, अस्य स्थिरत्वे तु न स्यात् ॥ १८॥ । *प्रकृतिग्रहणेन यलुवन्तस्यापि ग्रहणम् इति न्यायेनैकस्वरत्व
स्यापि यङ्लुबन्तेऽतिदेश इति वाच्यम् , एकस्वरत्वस्याशास्त्रीयत्वेन *तिवा शवाऽनुबन्धेन, निर्दिष्टं यद् गणेन च ।
तस्यातिदेशेनातिदेष्टुमशक्यत्वात् , अनेकस्वरत्वस्य साक्षाद्विद्य15 एकस्वरनिमित्तं च, पञ्चैतानि न यङ्--
मानत्वेन तत्रैकस्वरत्वस्य बोधयितुमशक्यत्वात् , परिच्छिन्न-55 लुपि ॥ १८ ॥
परिमाणस्यातिदेशाभावाच । ननु तर्हि किमतिविश्यतेऽनेन त०----अत्र बहुवचनेन गणनिर्देशस्य "तेग्रहादिभ्यः" | न्यायेन[*प्रकृतिग्रहणे यकलुबन्तस्यापि ग्रहणम् इत्यनेन ] इति [४. ४. ३३.] इति यदुदाहरणं वृत्तौ दत्तं तत् प्राचामनुरोधेन, चेत् ? प्रकृतिनिष्ठमनुखारेत्त्वादिकमेवातिदिश्यत इति गृहाण,
वस्तुतस्तु इदमप्यादिशब्देन गणनिर्देशस्यैवोदाहरणम्,बहक्चनेन | यथा-प्रणिदादेतीत्यादौ प्रकृतिनिष्ठं दात्वं 'दादा' इति समुदा20 गणनिर्देशश्च "कर्तयनद्यः श"[३.४.७१.7 इत्येवमादिः, ! येऽतिदिश्यते, तथा चकवरत्वस्यातिदेष्टुमशक्यत्वात् 'नरीनृत्त' 60
स च यङ्लुबन्ते प्रवर्तत एव, यङ्लुपामदादौ पाठसामादि- | इत्यादौ "वेटोऽपतः" [४. ४. ६३.] इत्यस्याप्राप्त्या इणत्यन्यदेतत् । तथा च बहुवचनेन गणनिर्देशाद् यङलुबन्ते | निषेधो न स्यादिति ऐदित्करणसामर्थेन “डीयश्येदितः." प्रवृत्त्यभावस्य फलं मृग्यम् । एवम्-अनुबन्धनिर्देशांशस्यानित्य- [४.४.६१.] इत्यस्य प्राप्तिरिह साध्यते, तत्रापि चैकस्वरादित्य
त्वफलं यदुक्तम्-"डीयश्येदितः क्तयोः" [४. ४. ६१.] | स्यानुवृत्तिः स्वीकार्यव, अन्यथा तदग्रिमे “वेटोऽपतः" [ ४.४. 25 इति, तदपि प्राचामनुरोधेनैव, अस्यानुबन्धनिर्देशत्वाभावात् ,
६३.] इति सूत्रेऽपि तदनुवृत्तिनं स्यात् । एवं च डीयश्यैदितः०"65 अनुबन्धनिर्देशो हि “गा-पा-स्था-दा-मा-हाकः" [४.३.९६.]
इति सूत्रस्था बृत्तिरपि समञ्जसा स्यात् , तथाहि तत्र वृत्तिःइत्येवमादियंत्र खरूपत एवानुबन्धो निर्दिश्यते, प्रकृते चानुबन्ध
"कृत-नृतै-तै-इत्येतेषां वेट्वेन क्योरिट्प्रतिषेधे सिद्ध ऐदित्त्वं स्योपसर्जनतयोपादानं न तु स्वरूपेणेत्यस्यानुबन्धेन निर्दिष्टत्वा
यङ्लुवर्थम् , तेन चरीकृतः चरीकृत्तवान्++++इत्यत्रानेक
स्वरत्वेऽपीटप्रतिषेधः सिद्धः" इति । तथा चानेकवरत्वेऽपीभावः सुतरामिति यलपि प्रवृत्तिरव्याहतैव, ईदृशस्यानुवन्ध30 निर्दिष्टत्वस्वीकारे च "एकखरानुस्खारेतः" [४. ४. ५६]
हैकस्वरनिमित्त इदप्रतिषेध इत्यायाति, तथा चैकखरनिमित्तस्य 70
बाधित एव । तत्रायं इत्यस्याप्यनुबन्धानादष्टत्वमवात तन्मूलकमवतश्यायादाहरण तत् विवेकः-यॉंदित्करणसामादेदित्त्वनिमित्तक एवं तत्र प्रतिषेधः, स्यान्न त्वेकस्वरनिमित्तस्योदाहरणम् । “डीयश्वि०" [४. ४. : तीतभ्यायस्थोभयांशस्य [अनुबन्धनिर्देशविषयस्य, एकस्वर६१.] इति सूत्रे वृत्तौ नृतादीनामै दित्त्वस्य यङलुवर्थत्वकथनं तु निमित्तविषयस्य च ] वाधरूपमस्थिरत्वमायाति, यदि चैदित्
केवले 'नृत्त' इत्यादिस्थले “वेटोऽपतः" [ ४. ४. ६२.] इति | करणसामर्थ्यादनेकवरत्वेऽप्येकस्वरनिमित्तस्य "वेटोऽपतः"10 35 निषेधेनैव सिद्धेऽनुबन्धस्याचारितार्थ्यात् , समुदायरूपस्य यङ्- [४. ४. ६३.] इत्यस्य प्रवृत्तिरित्याश्रीयते, तदा एकस्वरलुबन्तस्येव्यावृत्त्यर्थमेव विज्ञायत इल्याशयकं *केवलेऽचरितार्था | निमित्तांशमात्रस्य वाध इति केवलमनुवन्धानिर्देशांशस्यास्थिरताअनुबन्धाः समुदायस्योपकारका भवन्ति इति न्यायमूलकम् , | सूचकमिदमिति प्राचामुक्तिश्चिन्तनीयवेति प्रतिभाति ।।

Page Navigation
1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206