________________
દેવી
17
એકમાત્ર સંતાન. સ્વયં ઉમાપ્રસાદ આ ઘરનો છેલ્લો છોકરો. આ પરિવારમાં પુત્ર-રાજાનું સિંહાસન બહુ લાંબા સમય સુધી શૂન્ય હતું. તેથી આ છોકરા માટે બધાંને બહુ સ્નેહાદર; છોકરો આખા ઘરનાં બધાંની આંખનો મણિ. છોકરાની મા હરસુંદરી – તેનો તો ગર્વથી ધરતી પર પગ અડતો નથી.
દયા એકાએક બોલી, “આજે ખોકા અહીં આવ્યો કેમ નહીં ?” વહેલી સવારે છોકરો રોજ કાકીમાની પાસે આવે. એ તેનું નિત્યનું – નૈમિત્તિક કાર્ય. ઘરમાં નોકર-ચાકરની ખોટ નથી તેમ છતાં મોટાભાગનું ગૃહકાર્ય દયા પોતાને હાથે કરતી. વિશેષ કરીને તેના સસરાનું પૂજાનિક સંપર્ક જે કંઈ કામ હોય તેમાં દયા સિવાય બીજા કોઈને પણ હસ્તસ્પર્શ કરવાનો અધિકાર નહોતો. આખો દિવસ આ બધાં કામમાં વ્યસ્ત હોવા છતાં પણ તે છોકરાને એક ક્ષણ પણ નજર બહાર કરતી નહીં. કાકીમા શરીર લૂછી આપે નહીં તો ખોકા લૂછે નહીં; કાકીમા આંખમાં કાજલ આંજી આપે નહીં તો ખોકા કાજલ લગાવે નહીં; કાકીમાના ખોળા સિવાય બીજા કોઈના ખોળામાં સૂઈ જઈને ખોકા દૂધ પીએ નહીં. ખોકાની પથારીમાં તેની કાકીમાં મોડી રાત સુધી રહી તેને ઊંઘાડીને જ આવે – વહેલી સવારે ઊંઘ ઊડી જતાં જ ખોકા કાકીમા' ‘કાકીમા” બોલીને રડવા લાગી જાય. આવી આડાઈ માટે , આવી અવિચારી માંગને કારણે વચ્ચે વચ્ચે તેને હરસુંદરી પાસેથી ધોલ-ધાપટનો પુરસ્કાર મળતો. પણ એટલું કહેવું પૂરતું થશે કે તેથી રડવાનું અટકે નહીં, પણ દસગણું વધી જાય. ત્યારે હરસુંદરી તેને કેડમાં ઊંચકી ગુસ્સામાં અને ઊંઘના ઘેનમાં અડવડિયાં ખાતી દયાના શયનખંડના બારણે આવી બૂમ પાડતી – નાનીવહુ, ઓ નાનીવહુ, આ લે તારા ખોકાને.” આટલું કહી દયાનું બારણું ખૂલે તેની રાહ જોયા વિના જ ખોકાને ભોંય પર બેસાડી ચાલી જાય. દયા મોટે ભાગે જાગતી હોય; ન જાગી હોય તો ખોકાના રુદનથી તરત જ જાગી ઊઠે, દોડતી આવી ખોકાને છાતીએ વળગાડી લઈ જાય, કોણ મારે છે ? કોણ મારે છે ?” કહી એનાં કેટલાં ઓવારણાં લે, વહાલ કરે. પથારીમાં પોતાના - માથા પરના પાનના ડબ્બામાં ક્યારેક મીઠાઈ, ક્યારેક પતાસાં, ક્યારેક નારિયેળના લાડુ ભરી રાખે, તે ખોકા આરોગે; તે પછી નિશ્ચિત બની કાકીમાના ખોળામાં પડી ઊંઘી જાય.
“આજે હજી પણ ખોકા આવ્યો નહીં' એમ બોલી દયા થોડી ચિંતિત બની. તેણે કહ્યું, “એની તબિયત ઠીક નહીં હોય એવું હશે ?”
ઉમાપ્રસાદે જણાવ્યું, ‘લાગે છે કે હજી રાત છે. થોભ, હું જોઉં.'
પથારીમાંથી ઊઠી ઉમાપ્રસાદે બારી ખોલી. બહાર આંબા અને નારિયેળનાં ઘણાં વૃક્ષોવાળો બાગ હતો. ત્યારે ચંદ્ર અસ્ત થયો નહોતો – પણ એને બહુ વાર પણ નહોતી. દયા અવાજ કર્યા વિના આવીને સ્વામીની બાજુએ ઊભી રહી. બોલી, “શું હજી વધારે રાત છે?'
શિયાળાની ઠંડો હિમભર્યો પવન હૂ-હુ કરતો બારીમાંથી અંદર આવવા લાગ્યો. છતાં બંને તે • ઝાંખા પ્રકાશમાં એકબીજા સામે જોઈ કેટલીક ક્ષણો સુધી ઊભાં રહ્યાં. જાણે ઘણા સમયથી તેમનાં નયનો ઉપવાસી ન હોય !
