________________
56
મણિલાલ હ. પટેલ
કરાવીએ..પછી ઘરઘંટી, વૉશિંગમશીન, ગ્રાઇન્ડિંગ મશીન, ફ્રીજ, ટીવી..સોફાસેટ, શયનખંડમાં સરસ બેડ...ભાતભાતના લૅમ્પ... પણ એ અટકી ગયેલી. પૈસા તો હતા પણ કાકાનો ઘરભાગ અને બાપુજીને થતું દુઃખ ! કુસુમે જાતને પાછી વાળેલી. જોકે, માત્ર એકાદ-બે ઘર જ ટક્યાં હતાં – જૂનાં ને જર્જર. બાકી તો પાકાં ને ઊંચાં મકાનો આ ટીંબાનેય ભરડો લેતાં આવી લાગ્યાં હતાં. ને એટલે કૉળ માટે અવાવર જગા જ આ હતી. કોક પરદેશ તો કોક શહેરમાં. કોક ગાડીવાળા તો કોક સેન્ટ્રલી એ.સી. બંગલાવાળા.
સાંજે તુલસીના કૂંડામાં પાણી રેડી અગરબત્તી મૂકતાં એને થયું કે શેરીમાંનો તુલસીક્યારોય મકાનો - વાહનોનાં આક્રમણ વચાળે સાબદો ન રહ્યો ! ક્યારાનાં તુલસીમાં આ નાની પડસાળની ઓટલી ઉપર કંડામાં આવી ગયાં ! બાજુના તનમણિશંકરના ઢળી પડેલા ઘર ઉપર એની નજર પડી. કાટમાળમાં આકડિયા ને ધતૂરા ઊગી આવ્યા હતા. કૉળે કાઢેલી માટીના ઢગમાં ભીંતો ને છાપરું બધું ય ખવાતું-ખોવાતું એણે જોયા કર્યું હતું. એ કાટમાળમાંથી રાતે અંધારું નીકળતું. કુસુમને હવે થાય છે કે પેલો ઑથાર પણ ત્યાંથી જ ચોર પગલે કરો ચઢી મેડીએ આવતો હશે.
“બ્રાહ્મણની ઘરથારે આકડિયા ઊગે ? રામરામ બાપુજી બોલતા સંભળાતા હતા. સાંજના અજવાળામાં કુસુમે જોયું હતું કે કૉળે એના કરામાં માટી કાઢી હતી. એને ક્ષણ વાર થયું કે પોતે ઘરમાં સૂતી છે ને ઘર બેસી પડે છે. વર્ષો પછી ટેકરો ખોદતાં એનું શબ – ! કુસુમને “સાહેબ, બીબી ઔર ગુલામ'ની કથા યાદ આવી ગઈ. ડિલમાં પાછો ભય આવી ભરાતો લાગ્યો. કરાને માથે પીપળો મોટો થઈ ગયો હતો. નળિયાં સંચાળનારે કાઢી નાખેલો તોય ? એ પીપળાનાં મૂળ – ભરડામાં ઘરને ચપ્પટ થતું જોઈ રહી... અંધારામાં પૂર ઘર-ટીંબાને ઘેરી વળેલાં.
સૂતાં પહેલાં, અમેરિકાવાળા કાકાનો, બપોરે આવેલો પત્ર એણે ફરીથી વાંચ્યો. કાકા ડિસેમ્બરમાં આવશે. આ વખતે ઘર વેચાશે. કુસુમ બને તો નવા તૈયાર ઘરની તપાસમાં રહેવું... સોસાયટીમાં ! એને થયું પત્ર સાચો ના હોય તો ? હાશ. પણ બીજી પળે ઘરની ભીંતો ગળતી, ગારો થતી અનુભવી રહી.
સવારે જાગીને હજી તો પથારીમાં હતી, ને કૈક કણસાટ સંભળાયો. કોણ કણસતું હશે ? નીચે ફરસ પર જોયું તો ચણાના લોટ જેવો ભૂકો વેરાયેલો હારબદ્ધ. ઘરમાં બટાઈ ગયેલી વાસ ફરી વળી હતી. એણે ઊંચે પીઢો જોઈ – એમાં પીળાં છિદ્રો ઊઘડી આવ્યાં હતાં... કણસાટ ત્યાંથી આવતો હતો. પીઢોમાં ડૉળ પડેલા તે ધીમે ધીમે કરકોલતા હતા. છેક ઊંડે સુધી ઊતરી ગયા હતા. ડૉળ...લાકડાને ખાતા ડોળ. આ કીડાઓ વિશે વિચારવાનું બાજુ પર રાખી એ નિત્યકર્મ માટે ઊઠીને વાડામાં આવી. વાડામાં કોળે ઉપદ્રવ મચાવ્યો હતો. પાસેનો વંડો ઢળી પડ્યો હતો. એ ચિંતાની મારી સોનચંપા પાસે દોડી ગઈ. ગઈ એવી હેબતાઈ ગઈ. અવાચક બનીને ફાટી આંખે એ જોઈ રહી : સોનચંપાના થડની ચારેપાસ કૉળે માટીના ઢગ કાઢ્યા હતા. મૂળ કાપ્યાં હતાં. પેલાં ગઈ કાલે નહીં ચૂંટેલાં બેઉ ફૂલો માટીના ઢગમાં રગદોળાયેલાં પડ્યાં હતાં.
