________________
અહિંસા અને ગાંધીજી
ધર્મ સ્વીકા૨વાનું કદી કહ્યું જ નથી.’ આઝાદીની લડતમાં અને પછી સ્વતંત્ર ભારતને માટે માત્ર નીતિ (પૉલિસી) રૂપે જ અહિંસા સ્વીકારી છે. જે જ્યારે અનુકૂળ ન પડે ત્યારે બદલી શકાય. દુનિયા આખી એ વાત સારી રીતે જાણે છે કે ગાંધીજીના રાજકીય ક્ષેત્રના અનુયાયીઓ ક્યારેય આ બાબતમાં ગાંધીજીની સાથે ન હતા. એમની એ ભૂમિકા જ નહોતી. પરંતુ ગાંધીજીની અહિંસા ઊગી નીકળી આ દેશના કોઈ લાખો ભાવનાશીલ પવિત્ર અંતઃકરણવાળા નિખાલસ માનવીના જીવનમાં, જ્યાં ગાંધીજીની સાધનાની અમૃતવર્ષા પ્રજાની આત્મશક્તિ રૂપે પ્રકાશી ઊઠી.
191
ગાંધીજીની અહિંસા સામે બે પરિબળોનો એમણે જીવનભર સામનો કર્યો છે. એક બ્રિટિશ સલ્તનત અને બીજા આપણા દેશના રાજકીય પક્ષના અનુયાયીઓ. આમ છતાં આ દેશના કરોડો લોકોએ પોતાના આત્મબળને પ્રગટ કરતી અહિંસાની શક્તિથી દુનિયાને પ્રભાવિત કરી. લોકોને એ દિશામાં વિચારતા કરી મૂક્યા છે. આવી સિદ્ધિઓમાં ઈ. સ. ૧૯૩૦ની દાંડીકૂચ અને ઈ. સ. ૧૯૪૬માં ગુરખાઓએ દેખાડેલું સત્યાગ્રહીનું આત્મબળ માનવસંસ્કૃતિના ઇતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરે લખાશે.
ઈ. સ. ૧૯૪૭માં હિંદુસ્તાનને આઝાદી મળી અને ઇંગ્લૅન્ડ સ૨કારે ભારતને સત્તા સોંપી એ હસ્તાંતર સમયે લખાયેલ દસ ગ્રંથોમાં ઇંગ્લૅન્ડની પાર્લમેન્ટમાં બનેલો એક પ્રસંગ અંગ્રેજોના હાથે નોંધાયો છે.
જ્યારે ઇંગ્લૅન્ડની પાર્લમેન્ટમાં મજૂ૨૫ક્ષ સત્તા પર આવ્યો ત્યારે એટલી વડાપ્રધાન બન્યા અને ચર્ચિલ વિરોધપક્ષના નેતા હતા. ભારતને આઝાદી મળવા પાછળ સત્યાગ્રહની લડત સિવાય પણ અનેક પરિબળોએ ભાગ ભજવ્યો છે તે ઇતિહાસના અભ્યાસી જાણે છે. પણ ગાંધીજીની અહિંસાનો પ્રભાવ શું હતો ? એ દર્શાવતો એક પ્રસંગ છે. ઇંગ્લૅન્ડની પાર્લમેન્ટમાં ચર્ચિલે એટલીને પ્રશ્ન કર્યો કે તમે ગાંધીના સત્યાગ્રહમાં એવું તે શું જોયું કે હિંદુસ્તાનને સ્વરાજ આપી દેવાનો નિર્ણય કર્યો ?
એટલીએ જવાબ આપતાં કહ્યું કે ‘અફઘાનિસ્તાનમાં સત્યાગ્રહ શરૂ થવાનો હતો. સરહદના ગાંધી અબ્દુલ ગફારખાને તેનું નેતૃત્વ સ્વીકાર્યું હતું. બ્રિટિશ સરકારે સાવચેતીના પગલા રૂપે સત્યાગ્રહ શરૂ થાય તેના આગલા દિવસે જ એમને ગિરફતાર કરી લીધા હતા. ધારણા એવી હતી કે હવે તો સત્યાગ્રહીઓ બધા ઢીલા પડી જશે છતાં પઠાણોની તાકાતનો પરિચય હોવાથી સરકારે અત્યંત કડક અંગ્રેજ અધિકારીના નેતૃત્વ નીચે સત્યાગ્રહીઓને વિખેરી નાખવા લશ્કરી ટુકડી મોકલી. ગફારખાનની ગેરહાજરીમાં પણ લાલ ખમીસવાળા ગુરખા સત્યાગ્રહીઓ અહિંસક સત્યાગ્રહ માટે સજ્જ ઊભા હતા. અધિકારીએ હુકમ છોડ્યો કે ખસી જાવ, નહીં તો તમને બધાને ગોળીએ દેવામાં આવશે. એ સમયે ગુરખા સત્યાગ્રહીઓ ખસ્યા તો નહીં, પણ એમના લાલ ખમીસનાં બટન છોડીને ખુલ્લી છાતીએ સામા ઊભા રહી બોલ્યા કે, ‘ચલાવો તમારી ગોળીઓ, આજે તો અમે પણ જોઈએ કે તમારી બંદૂકની ગોળી ચલાવવાની તાકાત વધારે છે કે અમારી દેશની સ્વતંત્રતા માટે અહિંસક રીતે મરી ફીટવાની તાકાત વધારે છે ?’ સહુના આશ્ચર્ય વચ્ચે એ સમયે સામે ઊભેલા લશ્કરના જવાનોએ પોતાની પિસ્તોલ નીચે મૂકી દીધી. અધિકારીએ લશ્કરના જવાનોને કહ્યું કે હુકમનું પાલન કરો, નહીં તો તમને મોતની સજા થશે. પણ લશ્કરના કોઈ જવાને પિસ્તોલ ઉપાડી નહીં.’
