________________
શતાબ્દીના આરે
માલતી શાહ
વૃક્ષ મોટું થાય, ફૂલેફાલે, તેનાં રંગબેરંગી ફૂલ અને સુમધુર ફળ મળતાં થાય ત્યારે તેને જોઈને, તેને ખાતાં તૃપ્તિનો અનુભવ થાય. આ ફળ અને ફૂલની પ્રાપ્તિના પાયારૂપ તેનાં મૂળ દેખાતાં ન હોવા છતાં તેના અસ્તિત્વ વગર વૃક્ષ-ફળ કે ફૂલ કશુંય ન ટકે તે તો સૌ જાણે. આ મૂળને ઓળખવામાં આવે, મૂળનું જતન કરવામાં આવે તો વૃક્ષની આવરદા વધે, તેનો વિકાસ સતત ચાલ્યા કરે.
વૃક્ષોમાં પણ વડનું તો પૂછવું જ શું ! તેની ડાળીઓમાંથી વડવાઈઓ નીકળે, આ વડવાઈઓ ધરતીને મળવા પાછી નીચે આવે, તેના સહારે બાળકો ઝૂલા ઝૂલે અને નીચે ને નીચે આવતાં આવતાં વડવાઈ જમીનમાં પ્રવેશે અને ત્યાંથી પાછું એક નવીન વૃક્ષ પ્રગટે.
આવી જ કંઈક વાત સંસ્થાની પણ હોઈ શકે. કોઈ એક પ્રગતિશીલ વિચારમાંથી સંસ્થાનો જન્મ થાય. શરૂઆતમાં તો કદાચ ટકવું પણ મુશ્કેલ, પણ જમાનાની સામે ટક્કર ઝીલતાં ઝીલતાં સંસ્થા ટકી જાય અને પછી તેનો વિકાસ થતાં તેમાંથી શાખા-પ્રશાખાઓ નીકળ્યા કરે અને એક ઘટાટોપ વૃક્ષ રૂપે એ સમાજને પોતાનાં ફળ આપે.
વર્ષોનું એવું છે કે જેમ જેમ વર્ષો પસાર થતાં જાય તેમ તેમ વ્યક્તિની ઉંમર વધતી જાય અને તે વૃદ્ધત્વની નજીક પહોંચતો જાય, તેની શક્તિઓ ક્ષીણ થતી જાય. પણ કોઈ સંસ્થાનો વિચાર કરીએ તો જેમ વર્ષો પસાર થતાં જાય તેમ તેમ સંસ્થા વધુ મજબૂત બનતી જાય, તેની શક્તિઓમાં વધારો થતો જાય, તેની નવી નવી પ્રવૃત્તિઓના ફણગા ફૂટ્યા જ કરે.
હજારો વર્ષો જૂની ભારતની સંસ્કૃતિ. તેની અલગ અલગ વિચારધારાઓ. સદીઓ થયાં છતાં આ વિચારધારાના પ્રવાહો અવિરત વહ્યા કરે છે, તેના પાયામાં છે આવી સંસ્થાઓ અને તેના દીર્ઘદ્રષ્ટા સ્થાપકો. ચારિત્રના બળે ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક જીવન જીવી જનાર કેટકેટલા યોગીપુરુષો, કર્મઠ સાધકો, દીર્ઘદ્રષ્ટાઓ આ ભારત દેશને મળ્યા જ કર્યા છે. તે પછી પ્રાચીન યુગના ઋષભદેવ હોય. યોગનું અમૃત આપનાર પતંજલિ હોય કે આધુનિક યુગના અવકાશયુગના વિકાસના સ્વપ્નને હકીકતમાં બદલનાર ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈ હોય ! કંઈ કેટલાય ઋષિમુનિઓ, સંતજનો, વિદ્વાનોનાં નામો અહીં લઈ શકાય કે જેણે માનવજીવનને સદાય ઉન્નત બનાવવા માટે અવિરત કાર્ય અને ભગીરથ પુરુષાર્થ કર્યો છે. પોતાની દૃષ્ટિમાં દેખાતા રૂપને સાકાર કરવા માટે જે નિષ્ઠા, જે મહેનત, જે ધીરજની જરૂ૨ હોય તેના બળે અને તેમણે વાવેલા નાના બીજમાં ભારોભાર ખમીર ભર્યું પડ્યું હોય છે તેથી તે બીજરૂપ સંસ્થા આગળ જતાં વિકાસ પામીને સમાજને તેના સુફળનો લાભ આપે
છે.
આવી એક સંસ્થા અને તેના સ્થાપક - તેની અવનવી વાતો ખૂબ પ્રેરણાદાયક છે. સમય છે વીસમી સદીના પૂર્વાર્ધનો. અંગ્રેજ શાસન, અંગ્રેજી કેળવણીનો વધતો જતો વ્યાપ અને બીજી બાજુ સમાજમાં વધતું વહેમ, અંધશ્રદ્ધાનું પ્રમાણ. તેની સામે ટક્કર ઝીલવા સમાજ સુધારકોના દીર્ઘદર્શી
