________________
શતાબ્દીના આરે
પ્રયાસો. ચાહે તે રાજારામમોહનરાય હોય, વીર નર્મદ હોય કે સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી હોય. સમાજના વિકાસને અવરોધે તેવાં પરિબળોને દૂર કરીને, અંધારાના પડળને ઉલેચીને, વાદળાંઓને હટાવીને સૂર્યના પ્રકાશને પ્રગટ કરવાના પ્રયત્નો વિરોધોના વંટોળને અવગણીને પણ આ ઉદ્ધારકોએ ચાલુ જ રાખ્યા. સમાજના આ વહેણમાં જૈન સમાજનો વિકાસ પણ જ્યાં રૂંધાતો હોય ત્યાં રસ્તો કાઢવો આવશ્યક બની જાય.
205
વિચારક કહી શકાય એવાં કેટકેટલાં રત્નો આ સમયમાં જૈન સમાજને પણ મળ્યાં ! ચાહે તે સ્વામી વિવેકાનંદની સાથે સાથે પરદેશમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ - જૈન સંસ્કૃતિના વિચારોને દઢતાપૂર્વક રજૂ કરનાર વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી હોય કે અઢારે આલમના અવધૂત યોગનિષ્ઠ આચાર્ય પૂ. બુદ્ધિસાગરસૂરિજી હોય, શાસનસમ્રાટ નેમિસૂરિ હોય કે પ્રજ્ઞાચક્ષુ પંડિત સુખલાલજી હોય - આમાં બીજાં પણ ક્રાંતદ્રષ્ટાઓનાં ઘણાં નામો ઉમેરી શકાય - આ સૌએ પોતાને જે સત્ય લાગ્યું તે નિર્ભયતાપૂર્વક સમાજ સામે રજૂ કર્યું.
વિચારબીજ : પંજાબ પ્રદેશમાં આવું એક ઊભરતું નામ તે પૂ. આચાર્ય આત્મારામજી મહારાજ. એક સત્ય તો તેમના હૈયે વસી ગયું હતું કે ક્રિયાકાંડ ગમે તેટલા કરો, જિનમંદિરો અને તીર્થો ગમે તેટલાં સ્થાપો પણ જ્ઞાનના અભાવમાં એ બધાનું મૂલ્ય એકડા વગરના મીંડા જેવું. પ્રજાને ધીમે ધીમે જ્ઞાનના ઘૂંટ પિવડાવવામાં આવે તો તે અમૃત સરીખી વિદ્યામાંથી પ્રજા નવું જોમ પ્રાપ્ત કરે. પોતાને હવે વધુ ને વધુ સરસ્વતીમંદિરો - એટલે કે શાળા-કૉલેજો-ગુરુકુળો વગેરે ઊભાં કરવાં છે એવી ભાવના તેઓ પોતાના અંતિમ ચાતુર્માસ પહેલાં વ્યક્ત કરતાં કરતાં ગુજરાનવાલામાં કાળધર્મ પામ્યા. તેઓના શિષ્યના પ્રશિષ્ય મુનિ વલ્લભવિજયજીના મનમાં આ સરસ્વતીમંદિરો સ્થાપવાના વિચારોનું બીજારોપણ આ બધી ગુરુવાણીથી થઈ જ ચૂક્યું હતું. આ બીજ કેટલું શક્તિશાળી હતું તે તો સમય જ બતાવી શકે તેમ હતું, પણ એક નાનું એવું વિચારબીજ સળવળાટ કર્યા કરતું હતું.
નામકરણ : કાળબળે આ વિચારબીજને પણ અંકુર ફૂટવા માંડ્યા. સં. ૧૯૬૯નું ચાતુર્માસ મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજે મુંબઈમાં કર્યું. આ ચાતુર્માસ દરમિયાન અને તે પૂરું થયા બાદ જૈન સમાજનાં સંતાનોને આધુનિક સમયની વિવિધ વિદ્યાશાખાઓ જેવી કે દાક્તરી, એન્જિનિયરિંગ, વિજ્ઞાન, વાણિજ્ય, વિનયન વગેરેની કેળવણી મેળવવા માટે જરૂરી સગવડો મળી ૨હે તે માટે મુંબઈ જેવા શહે૨માં ૨હેવા-જમવાની વ્યવસ્થા થાય તેવી કોઈ સંસ્થા હોવી જોઈએ તે વિચારે જોર પકડ્યું. ક્રાંતદ્રષ્ટા સંતપુરુષ અને વિચક્ષણ આગેવાનો વચ્ચેના વિચારવિનિમયને પરિણામે તા. બીજી માર્ચ, ૧૯૧૪ અને વિ. સં. ૧૯૭૦ના ફાગણ સુદ પાંચમ ને બુધવારના રોજ મુંબઈમાં ‘શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય' નામકરણયુક્ત સંસ્થાની સ્થાપના થઈ. આ સમયે પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ શરૂ થઈ ચૂક્યું હતું અને મંદીનો સમય હતો તેથી સમગ્ર જૈન સમાજનાં સંતાનોની કેળવણી માટે આવી વ્યવસ્થા ઊભી કરવી એ કદાચ પહોંચી ન વળાય એવી પરિસ્થિતિનું સર્જન કરે એટલે આ સંસ્થાનું કાર્યક્ષેત્ર જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સમાજ પૂરતું મર્યાદિત રાખવામાં આવ્યું. નામકરણ કરતી વખતે પણ કોઈ વ્યક્તિવિશેષનું નામ રાખવાને બદલે ચોવીસમા તીર્થંકર શ્રી વી૨ પ્રભુના નામ સાથે આ સંસ્થાનું નામ જોડવાનો નિર્ણય થયો. ગુરુકુળ જેવી આ સંસ્થામાં શ્રાવકોનાં સંતાનોને કેળવણી પ્રાપ્ત
-
