________________
136
રૂપા એ. શેઠ
‘શય્યાતર’ કરવામાં મુશ્કેલી ન પડે તેવો પણ હેતુ એમાં રહેલ છે. વળી ભાયખલાના દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા વખતે અમદાવાદથી લવાયેલા આદીશ્વરદાદાને દેરાસરની બાજુમાં બંધાવેલા પોતાના બંગલે પધરાવવામાં આવ્યા ત્યારે આવા સંઘભક્તિ અને પ્રભુભક્તિના કાર્યમાં સમસ્ત શ્રીસંઘની પરવાનગી અને તેમના સહકારની જરૂર હોય છે. આ માટેનું આજ્ઞાતિલક એ વખતે શેઠ મોતીશાહને ક૨વામાં આવ્યું હતું. ત્યારથી આજ સુધી પાલિતાણામાં કોઈ પણ ગામનો સંઘ આવે, તેના સંઘવીનું સામૈયું થાય ત્યારે પ્રથમ ‘ચાંલ્લો' શેઠ મોતીશાહની ધર્મશાળાનો મુનીમ કરે એટલે કે સંઘપતિને તિલક મોતીશાહના નામનું થાય છે.
શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ લખે છે તેમ, ‘જૈન ધર્મની એક આગવી વિશેષતા તે ખોડાં બની ગયેલાં અબોલ પ્રાણીને માટે પાંજરાપોળ કરવાની છે.' અહિંસા અને જીવદયાને પ્રાધાન્ય આપનાર જૈન ધર્મના અનુરાગી મોતીશાહ શેઠે મુંબઈમાં પહેલવહેલી પાંજરાપોળની શરૂઆત કરી. વાત એમ બની હતી કે કૂતરાંના ત્રાસથી ત્રાસી ગયેલ અંગ્રેજ સ૨કારે કૂતરાંઓને મારી નાંખવાનો હુકમ કર્યો. રોજેરોજ કૂતરાંઓનાં શબના ઢગલા થવા માંડ્યા. જૈન, હિંદુ, પારસી દરેક કોમની પ્રજાએ આથી સરકાર સામે મોટું બંડ પોકાર્યું. આ બાબતે કશુંક વિચારવું જોઈએ એવી અનેક લોકોની ભાવનાને સાકાર કરવા મોતીશાહ શેઠે આગેવાની લીધી. ગામ બહાર પાંજરાપોળ બાંધી તેમાં કૂતરાંઓને રાખવામાં આવે અને તેના નિભાવની જવાબદારી મહાજન ઉઠાવે તેવી દરખાસ્ત સરકાર સમક્ષ ૨જૂ કરીને કૂતરાં ન મારવાનું વચન મહાજને અંગ્રેજ સરકાર પાસેથી લીધું. મોતીશાહ શેઠે પોતે કોટ બહાર લીધેલી વિશાળ જમીનનો થોડો ભાગ પાંજરાપોળ બાંધવા માટે આપ્યો તથા પાંજરાપોળના બાંધકામ માટે પણ મોટી ૨કમ આપી. પછી તો તેમાં ગાય, બળદ, ઘેટાં, બકરાં, કબૂતર વગેરે જીવો માટે પણ વ્યવસ્થા થઈ. આટલા મોટા નિભાવખર્ચને પહોંચી વળવા દરેક કોમના લોકો જોડાયા હતા.
શેઠને સર્વધર્મ પ્રત્યે કેટલો સમભાવ અને આતિથ્યનો કેટલો મહિમા હતો તેનું પણ એક દૃષ્ટાંત ઉલ્લેખનીય છે. એક વખત હવેલીના ગોસાંઈજી મહારાજની પધરામણી શેઠા ઘેર થઈ. પરસ્પર ધર્મની ચર્ચા અને મુંબઈના જીવનની ચર્ચા બાદ શેઠે ગોસાંઈજીને ભેટ તરીકે ચાંદીના મોટા થાળમાં અનેક કીમતી રત્નો સાથે રૂ. ૧૫,૦૦૦ તેમને યોગ્ય લાગે તે રીતે વાપરવા ચરણે ધર્યા. જુઓ, વ્યક્તિની શુભભાવના અને વિચારો કેવા reciprocate થાય છે ! આશ્ચર્યચકિત થયેલા ગોસાંઈજીએ ગળગળા થઈ પોતાને લાયક કોઈ કામ હોય તે જણાવવા કહ્યું. શેઠે પાંજરાપોળ અને તેના મોટા નિભાવખર્ચની વાત કરી અને ગોસાંઈજીએ તો બીજે જ દિવસે ‘મંગળા’નાં દર્શન ત્યારે જ ખુલશે જ્યારે પાંજરાપોળ માટે ટીપ થશે એમ જાહેર કર્યું અને પોતાનો નિર્ણય જણાવી અન્નજળનો ત્યાગ કરી બેસી ગયા. આગેવાનો ભેગા થયા - જીવદયાના કામને પ્રોત્સાહન અપાયું. મુંબઈ બંદર ઉપર મોટા પાયે થતા માલની હેરફેર ઉપર લાગો નાંખવામાં આવ્યો. લાગાની શરત પ્રમાણે પાંજરાપોળને દર વર્ષે લગભગ ત્રણ લાખ રૂપિયા જેટલી ઘણી મોટી ૨કમ મળવા લાગી.
મોતીશાહ શેઠે સખાવતો પણ ઘણી કરી છે. તેમણે જે બધાં દેરાસરો, ઉપાશ્રયો, ધર્મશાળાઓ, પાંજરાપોળો વગેરે માટેની જે મોટી સખાવતો અને શુભ કાર્યો કર્યાં છે તેમાં તેમનો નોંધાયેલો
