________________
અહિંસા અને ગાંધીજી
અહિંસા એ વિચાર આપણા દેશમાં અને સંસ્કૃતિમાં છેક વૈદિક સમયથી અત્યંત સ્પષ્ટ અને પરિપક્વ વિચાર તરીકે પ્રગટ થતો રહ્યો છે. આમ છતાં એ વિચારમાં એટલું સત્ત્વ અને ઊંડાણ છે કે યુગે યુગે માનવ જીવનમાં થતાં સંચલનોને પરિણામે તેના સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ અર્થો વિકસતા રહ્યા છે અને હજુ પણ વિકાસની અનેક શક્યતાઓ તેમાં ભરેલી પડી છે.
છેક વૈદિક સાહિત્યમાંથી જ એક મહત્ત્વના જીવનમૂલ્ય તરીકે પંચમહાવ્રતોમાંના એક વ્રત તરીકે અહિંસા પ્રતિષ્ઠા પામ્યો છે અને
અહિંસા પરમો ધર્મ' એ સૂત્ર સર્વમાન્ય રહ્યું છે; પરંતુ માનવસમાજ માટે એ વાત પણ સમજી લેવા જેવી છે કે સમગ્ર જીવસૃષ્ટિના આરંભમાં અને તેના વિકાસમાં એ એના પ્રાગટ્ય સાથે જ શરૂ થઈ ચૂક્યો છે, નહીં તો અહિંસાની લાગણી વિના કોઈ સજીવ ઊછરી જ ન શકે એટલો એ આપણા જીવનમાં સહજ, સ્વાભાવિક, પ્રાકૃતિક અંશ છે. પણ સાથે એ પણ એટલું જ સત્ય છે કે પ્રકૃતિમાં હિંસા અને અહિંસા બંને આદિકાળથી ચાલ્યાં આવે છે અને કદીયે કોઈ એક ભાવ સંપૂર્ણપણે નાશ પામે તેવો સંભવ કે શક્યતા પણ નથી. બંને આ જીવસૃષ્ટિ સાથે સંકળાયેલા સનાતન અંશો છે એ વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિથી કુદરતના આ કાયદાને સ્વીકારીને દુનિયાના અનેક મહાપુરુષોએ જીવસૃષ્ટિના
અસ્તિત્વ, વિકાસ અને શાંતિ માટે વ્યક્તિગત અને સામૂહિક જીવનમાં હિંસા સામે અહિંસાની શક્તિને સિદ્ધ કરતાં આશ્ચર્યકારક પરિવર્તનો કર્યા છે. તેનો ઇતિહાસ માનવજાતના ઇતિહાસ સાથે તાણાવાણાની જેમ ગૂંથાયેલો છે. છેક વેદકાળથી દરેક યુગપુરુષે પછી એ વૈદિક ઋષિ હોય કે ઉપનિષદકાર, ગીતાકાર કૃષ્ણ હોય, વ્યાસ હોય કે વાલ્મીકિ,
દક્ષા વિ. પટ્ટણી
