________________
156
કુમારપાળ દેસાઈ
1933માં શ્રી દીપચંદભાઈ ગાર્ડી ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે મુંબઈ આવ્યા અને શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના કાર્યનિષ્ઠ મંત્રી શ્રી મોતીચંદ કાપડિયાને મળ્યા અને કહ્યું કે મને એક વર્ષ માટે લોનવિદ્યાર્થી તરીકે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની ગોવાલિયા ટેન્કની શાળામાં પ્રવેશ આપો. હું માત્ર એક વર્ષ માટે જ પ્રવેશ ઇચ્છું છું. એ પછી રહેવાની બીજી કોઈ વ્યવસ્થા કરી લઈશ.’ આ પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીએ 1933માં ગોવાલિયા ટેન્ક શાખામાં લોન-વિદ્યાર્થી તરીકે પ્રવેશ લીધો, પણ સાથોસાથ આ સ્વાભિમાની યુવાને નોકરી કરતા રહીને વિદ્યાલયની લોન પરત કરી. ચિત્તમાં જાણે એક જ વાત ઘૂમતી હોય કે મારો જન્મ લેવા માટે નહીં, પણ દેવા માટે થયો છે.
બે વર્ષ વકીલ તરીકે પ્રેક્ટિસ કર્યા પછી ઇંગ્લેન્ડ જઈને 1942માં બેરિસ્ટર-એટ-લોની પદવી મેળવી. આ સમયગાળા દરમિયાન એમને વકીલાતમાંથી જે કમાણી થતી, તે જમીન-ખરીદીમાં રોકતા ગયા. ક્યારેક મિત્રો કહે કે શેરબજારમાં થોડું રોકાણ કરતાં હો તો, પરંતુ દીપચંદભાઈ માનતા કે એક જૈન તરીકે હું આવા વ્યવસાયમાં પૈસા રોકવા માગતો નથી અને ગર્વ લેતા કે સીધી લીટીના શ્રાવકની જિંદગી જીવ્યો છું.'
એ સમયે જંગલની વચ્ચે આવેલી અંધેરી વિસ્તારની જમીન લીધી. એ આઠસો એકર જમીનમાં
લોખંડવાલા કૉમ્પ્લેક્ષ સર્જાયું. આમ જમીન લેતા ગયા, અને અઢળક દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરતા ગયા, પણ મનમાં એક જ રટણ ચાલે કે લોકોની સેવા કઈ રીતે કરવી ? બીજાનાં આંસુ કઈ રીતે લૂછવાં ?
વ્યવસાયમાં જેમ ચડતી-પડતી આવે તેવા દિવસો પણ આવવા લાગ્યા. 1976માં જમીનની ટોચમર્યાદાનો કાયદો આવતા અબજો રૂપિયા અચાનક શૂન્ય થઈ જાય એવી દશા થઈ. પણ એમણે પરાજય સ્વીકાર્યો નહીં. નિરાશા ઘણી હતી, પણ ફિનિક્સ પંખીની જેમ નિરાશામાંથી આશા જગાડી.
અઢળક કમાણી વચ્ચે મનમાં એક જ વાત થાય કે બેરિસ્ટર થઈને મોટી-મોટી અદાલતોમાં કેસ લડીને મારે કમાણી કરવી નથી, પણ સમાજના કચડાયેલા વર્ગોની બ્રીફ લઈને એમના ઉત્કર્ષ માટે અવિરત પ્રયાસ કરવો છે, આથી 49 વર્ષની ઉંમરે જનસેવા માટે દીપચંદભાઈએ વકીલાતને તિલાંજલિ આપી અને આજીવન સેવાનો માર્ગ સ્વીકાર્યો.
મહાત્મા ગાંધીની ટ્રસ્ટીશીપની ભાવના જીવનમાં ચરિતાર્થ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. એકવાર એમણે કહ્યું, “કુમારપાળ, ક્યાં હું દાન કરું છું ? મારો શેઠ તો ઉપરવાળો છે, એની ચીઠ્ઠીનો હું ચાકર છું. અને આને તો કંઈ દાન કહેવાય. હું રોજ માત્ર પાંચ જ પૈસાનું દાન કરું છું. મારે પાસે રોજ પાંચેક કરોડથી વધુ રકમના દાનની માગણી આવે છે અને હું માંડ થોડીક માગણીને સંતોષી શકું છું. આ પાંચ પૈસાનું દાન આપતી વખતે પરમાત્માનો આભાર માનું છું કે એણે મને આવી સેવાને માટે યોગ્ય ગણ્યો.”
કોઈ કાર્યક્રમમાં દીપચંદભાઈ ઉપસ્થિત હોય, તો કાર્યક્રમ પૂર્ણ થયા બાદ બધાને નિરાંતે મળે. સામાન્યમાં સામાન્ય વ્યક્તિની વાત સાંભળે. એનું દુ:ખ કે જરૂરિયાત જાણે. એની ભાવના સમજે અને પછી જરૂરી ઉત્તર આપે.
એમને ઘેર દાનની યાચનાની ભાવનાથી આવેલો માણસ પણ ઉત્તમ આતિથ્યસત્કાર પામે.
