________________
164
પ્રફુલ્લા વોરા
એવા બાવીસમા તીર્થંક૨ શ્રી નેમિકુમારને નમસ્કાર કરીને વિવેકરૂપી હસ્તીને રહેવાની શાલરૂપ એવા ‘શીલોપદેશમાલા’ નામના ગ્રંથને હું કહીશ.)
એ જ રીતે અંતે પ્રશસ્તિ રૂપે કુલ ચૌદ શ્લોકો આપેલા છે જેમાંનો દશમો શ્લોક નીચે પ્રમાણે છે. (આર્યાવૃત્તમ્)
तत्पादपद्महंसो,
विवृत्ति शीलोपदेशमालायाः
I
श्री सोमतिलकसूरि; श्री शीलतरंगिणीं चक्रे ।। १० ।।
(તે સંઘતિલક ગુરુના ચરણકમળને વિશે હંસ જેવા શ્રી સોમતિલકસૂરિ થયા કે, જેમણે ‘શીલોપદેશ-માલા’ની શીલતરંગિણી નામની ટીકા કરી છે.)
*
*
*
*
શ્રી લલિતકીર્તિ અને પુણ્યકીર્તિ શ્રમણોએ મૂળ ગ્રંથ ઉપર એક ટીકા લખી છે. સોમતિલકસૂરિની શીલતરંગિણી નામની ટીકા સાથે મૂળ કૃતિ હીરાલાલ હંસરાજે સન્ ૧૯૦૯માં પ્રકાશિત કરી છે.
શાસ્ત્રી હરિશંકર કાલિદાસે સન ૧૯૦૦માં મૂળ કૃતિ અને શીલતરંગિણીનો જે ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો છે, તે શ્રી જૈન વિદ્યાશાળા - અમદાવાદ દ્વારા પ્રકાશિત થયો છે.
ઉપાધ્યાય શ્રી મેરુસુંદરગણિએ વિ. સં. ૧૫૨૫ (ઈ. સ. ૧૪૬૯)માં ‘શીલોપદેશમાલા’ના બાલાવ-બોધની રચના કરી હતી. (કોઠારી, શાહ
૧૯૯૩) ‘શીલોપદેશમાલા’ પર સંસ્કૃત ભાષામાં ચાર ટીકાઓ રચાયેલી છે.
ગુજરાતી ભાષામાં નવેક જેટલા બાલાવબોધ રચાયા છે.
આમ, ‘શીલોપદેશમાલા’ પર જુદા જુદા સમયે થયેલી રચનાઓના ઉલ્લેખ છે.
વિવિધ ઇતિહાસો, આધારો અને ‘શીલોપદેશમાલા' પરની વૃત્તિઓ, ટીકાઓ કે ગુજરાતી અનુવાદમાં જણાવ્યા અનુસાર આ મૂળ ગ્રંથના રચનાકાર શ્રી જયસિંહસૂરિના શિષ્ય શ્રી જયકીર્તિસૂરિ નામના આચાર્ય હતા. તેમના વિશે કોઈ વિગતવાર પરિચય ઉપલબ્ધ નથી. જેઓએ
આ મૂળ ગ્રંથ પર અન્ય કોઈ સાહિત્ય રચ્યું છે તેઓના પરિચય ઉપલબ્ધ છે, જેમ કે બાલાવબોધકાર શ્રી મેરુસુંદરગણિ કે આ ગ્રંથ પર ‘શીલતરંગિણી' વૃત્તિના રચનાકાર શ્રી સોમતિલકસૂરિ. આધારોમાં માત્ર નામોલ્લેખ જ થયેલો જણાય છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથના નામ ઉપરથી જ ખ્યાલ આવે છે કે શીલ (શિયળ કે બ્રહ્મચર્ય) વ્રતનું પાલન. જૈન શાસનના ચાર આધારસ્તંભો એટલે દાન, શીલ, તપ અને ભાવ. આ તમામમાં નૈતિક અને પ્રભાવક આધારસ્તંભ છે શીલ. શીલપાલન એ ચિંતામણિરત્ન સમાન છે, પુરુષાર્થ ક૨વા માટેનું પ્રે૨ક અને મુખ્ય બળ છે. શીલવ્રતને દિવ્યગુણો પૈકી એક મહત્ત્વનો ગુણ ગણવામાં આવે છે. રચિયતાએ પોતે જ આ ગ્રંથના વિષય વિશે જણાવ્યું છે કે શીલ સંબંધી બાબતો શીલના આચાર અને ભંગ વિશેનાં કથાનકો, દૃષ્ટાંતો અને ચરિત્રો આ ગ્રંથનું મુખ્ય વિષયવસ્તુ છે.
શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે શરીરમાથં અતુ ધર્મસાધનમ્ એટલે કે ધર્મનું મુખ્ય સાધન શરીર છે. શરીર
