________________
નિરંજન રાજ્યગુરુ
ચાલતી હોય ત્યારે વ્યક્તિગત સ્વાર્થનાં કોઈ જ કામ કર્યા વિના ધ્યાન, તપ, પૂજા, દાન વગેરે પવિત્ર કાર્યો કરવાં જોઈએ. ચિદાનંદજીએ ગાયું છે :
શોભિત નવિ તપ વિણ મુનિ, જિમ તપ સુમતા ટાર, તિમ સ્વરજ્ઞાન વિના ગણક, શોભત નહિ ય લગાર. સાધન વિણ સ્વર જ્ઞાન કો, લહે ન પૂરણ ભેદ; ચિદાનંદ ગુરુ ગમ વિના સાધન હુ તસ ખેદ. દક્ષિણ સ્વર ભોજન કરે, બાડે પીવે નીર;
ડાબે કર ખટ સૂવતાં હોય નીરોગી શરીર. સૌરાષ્ટ્રનાં સંત કવયિત્રી ગંગાસતીએ આ જ વાત આ રીતે કરી :
સૂર્યમાં ખાવું ને ચંદ્રમાં જળ પીવું
એમ કાયમ લેવું વર્તમાન જી, એકાન્ત બેસીને અલખને આરાધવા ને
હરિ ગુરુ સંતનું ધરવું ધ્યાન જી. જ્યારે આકાશમાં સૂર્ય હોય ત્યારે આપણો ચન્દ્રસ્વર વધુ ચાલવો જોઈએ તો શરીરમાં ગરમી ઓછી લાગે અને જ્યારે રાત્રિએ ચન્દ્ર પ્રકાશમાન હોય ત્યારે જો સૂર્ય નાડી ચલાવીએ તો શરદીનો રોગ કદી પણ ન થાય.
દિનમેં તો શશિ સ્વર ચલે, નિશા ભાન પરકાશ;
ચિદાનંદ નિચે અતિ દીરઘ આયુ તાસ. શ્વાસ એ મનુષ્ય જ નહીં પ્રાણીમાત્ર - જીવમાત્ર માટે અમૂલ્ય ધન છે, એનું મૂલ્ય જાણ્યા વિના આપણે સૌ એને વેડફીએ છીએ. એક એક શ્વાસનું મૂલ્ય જાણવું હોય તો પાણી બહાર કાઢેલી માછલીની તડપ આપણામાં જાગવી જોઈએ.
જો વ્યાસ સ્થિર થાય તો શરીર સ્થિર થાય, શરીર સ્થિર થાય તો મન સ્થિર થાય. અધ્યાત્મના ક્ષેત્રમાં ચાર વસ્તુઓ ખૂબ જ મહત્ત્વની છે : મન, પવન, વાણી અને શુક્ર. ચારમાંથી એક જો બંધાય તો અન્ય ત્રણે આપોઆપ બંધાઈ જાય. પ્રાણાયામ, ધ્યાન, બ્રહ્મચર્ય અને મૌન એ ચાર માર્ગે આત્મસાક્ષાત્કારની દિશામાં આગળ વધી શકાય.
ચિદાનંદજી દ્વારા રચિત “સ્વરોદય જ્ઞાનમાં તો શુક્લ પક્ષમાં અને કૃષ્ણ પક્ષમાં, સાત વારમાં, પંદરે તિથિમાં, ત્રણે ઋતુમાં, બાર રાશિ કે સૂર્ય સંક્રાન્તિમાં, બારે મહિના, નક્ષત્ર અને ઋતુમાં મનુષ્ય પ્રાતઃકાળે જાગે તો ત્યારે કઈ નાડી ચાલતી હોય એનું સંપૂર્ણ વિજ્ઞાન પણ અપાયું છે.
એ સિવાય પ્રશ્ન જ્યોતિષ, આત્મસાધના, પિંડશોધનની પ્રક્રિયા, ચન્દ્રયોગ, ક્રિયાયોગ અને
