________________
114
કલાબહેન શાહ
રાત્રિએ તેમને એકદમ શ્વાસ ચડ્યો અને અહમ્ અહમ્ અઈમુના મંત્રોચ્ચાર કર્યા અને પોતે બોલ્યા,
લ્યો ભાઈ, અબ હમ ચલતે હૈ, સબકો ખમાતે હૈ.” અને આંખ મીંચી દીધી. આ રીતે એક મહાન આત્મા પરમાત્મામાં લીન થઈ ગયો. લેખનકાર્ય : - આત્મારામજી મહારાજની વિશેષતા એ હતી કે તેમણે જ્ઞાન પર વધુ ભાર મૂક્યો હતો. જિનમંદિરોની સાથે સાથે સરસ્વતી મંદિરો પણ ઊભાં કરવાનું કાર્ય કર્યું હતું. તેમણે રચેલા ગ્રંથોનાં નામો આ પ્રમાણે છે :
જૈનતત્ત્વદર્શન, અજ્ઞાનતિમિર ભાસ્કર, તત્ત્વનિર્ણય પ્રસાદ, સમ્યકત્વ શલ્યોદ્ધાર, શ્રી ધર્મવિષયક પ્રશ્નોત્તર, જૈન મત કા સ્વરૂપ, નવતત્ત્વ ઉપદેશ બાવની, ચિકાગો પ્રશ્નોત્તર, ઈસાઈ મત સમીક્ષા, ચતુર્થ સ્તુતિ નિર્ણય ભાગ-૧-૨.
આ ઉપરાંત તેઓ કવિ હતા તેથી હિંદીમાં તેમણે પ્રભુભક્તિનાં સ્તવનો તથા વિવિધ પૂજાઓ કાવ્યમય બાનીમાં રચ્યાં છે, જેમાં તેમણે જૈનશાસ્ત્રોના સિદ્ધાંતોને લોકભાષામાં ગૂંથ્યા છે. હિંદીમાં પૂજા- સાહિત્યનું સર્જન કરનાર તેઓ પ્રથમ હતા. તેમની આ સેવા સદાકાળ યાદગાર બની રહેશે. લગભગ દોઢસો વર્ષના ઇતિહાસમાં શ્વેતાંબર કે દિગંબર બંને પંથમાં એક મહાન વિભૂતિ આત્મા આત્મારામજી જ નજરે પડે છે. તેમનામાં શાસન પ્રત્યે અડગ શ્રદ્ધા અને અનુરાગ હતાં. જે સમયે છાપેલાં પુસ્તકો બહુ ઓછાં હતાં એવા સમયમાં જૈન-જૈનેતર દર્શનોનાં અનેક વિષયોનાં સંખ્યાબંધ પુસ્તકો તેમણે વાંચી લીધાં હતાં. જે સમયે જૈન પરંપરામાં ઐતિહાસિક દૃષ્ટિ ન હતી, એ સમયે ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ જૈન દર્શનની પ્રાચીનતા અને મહત્તા સ્થાપિત કરવાનો પહેલવહેલો પ્રયત્ન તેમણે કર્યો. તેમનું વિશાળ વાંચન, અદ્ભુત સ્મરણશક્તિ અને હાજરજવાબીપણું એમના ગ્રંથોમાં પ્રતીત થાય છે. કાર્યો :
આત્મારામજી મહારાજે જૈન સમાજ અને ખાસ કરીને પંજાબના લોકો માટે અનેક કાર્યો કર્યા હતાં. પોતાના ૧૦ વર્ષના જીવનકાળમાં લોકોમાં ધર્મ પ્રત્યે એક અદ્ભુત જાગૃતિ તેમના પ્રયત્નથી આવી. શિક્ષણ અને સંસ્કારના ક્ષેત્રે પોતે જ્યાં જ્યાં વિચર્યા ત્યાં અનેક પ્રશ્નો હતા. તેનું નિરાકરણ તેઓ કરાવી આપતા. અનેક શુભ કાર્યો માટે તેમણે લોકોને પ્રેરણા આપી. તેમના જીવનકાળ દરમિયાન અને તેમની હયાતી પછી પંજાબ, રાજસ્થાન અને ગુજરાતમાં તેમની યાદમાં અનેક સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી.
તેમનું પ્રથમ નામ વિજયઆનંદસૂરિ અને બીજું નામ આત્મારામજી હતું. આ બંનેનો સુમેળ કરી આત્માનંદ'ના નામે શાળાઓ, કૉલેજો, પુસ્તકાલયો, ધર્મશાળાઓ, દવાખાનાં વગેરેની સ્થાપના થઈ. મુંબઈમાં પણ આત્માનંદ જૈન સભાની સ્થાપના થઈ. અનેક કવિઓએ કાવ્યમય અંજલિ આપી છે. જેમાં આત્મારામજીનાં જીવનકાર્યોને બિરદાવ્યાં છે. તેમણે રચેલાં અનેક પદો અને ભજનો જે આજે પણ પંજાબમાં ગવાય છે.
