________________
ગુજરાતનો સાંસ્કૃતિક સંદર્ભ
અને પાંચ સૂરિરત્નો
આપણા ગુજરાત રાજ્યનો ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક અને સાહિત્યિક ઇતિહાસ ઘણો સ્પષ્ટ છે. ઐતિહાસિક યુગના પ્રારંભકાળથી આજદિન સુધીના લગભગ અઢી હજાર વર્ષોના ગાળામાં ગુજરાતની ઓળખ વધુ ને વધુ સ્પષ્ટ થતી રહી છે. હિંદુ ધર્મ, બૌદ્ધ ધર્મની સાથે જૈન ધર્માચાર્યો અને મુનિભગવંતોએ સાહિત્ય અને શાસ્ત્રનાં ક્ષેત્રોમાં ઘણું યોગદાન આપ્યું છે.
ગુજરાતની પ્રાચીનકાળની સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓનું પરિશીલન કરતાં જણાય છે કે વેદ-વેદાંગોના અધ્યયન અને પ્રશિષ્ટ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને પાલિ સાહિત્યના અસ્તિત્વ અને વિકાસમાં ગુજરાત પણ કદમ મિલાવતું રહ્યું હતું. મૌર્યકાળથી ગુપ્તકાલના લગભગ ઈ. સ. પૂ. ૩૨૦થી ૪૭૦ સુધીના લગભગ આઠસો વર્ષના એ પ્રાચીન કાલખંડમાં ગુજરાતની ભાષાકીય કે સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓ તપાસવા માટેનાં પ્રમાણભૂત અને શ્રદ્ધેય સાધનો અલ્પ પ્રમાણમાં છે, તો પણ આ સમયમાં સાહિત્યિક વિકાસના જે નિર્દેશો પ્રાપ્ત થાય છે તે નિઃશંક એના ઇતિહાસનું દઢ અનુમાન કરવા પ્રેરે તેવા છે. વલભી આ પ્રાચીન કાલખંડનું એક અતિ મહત્ત્વનું વિદ્યાધામ હતું. ચીની યાત્રી હ્યુ-એનસ્વાંગે એનું વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું છે. ઈ. સ.ની ચોથી શતાબ્દીમાં વલભી નજીકના વિહારમાં રહીને સ્થિરમતિ અને ગણમતિ નામના બૌદ્ધ વિદ્વાનોએ પોતાના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથો રચ્યા હતા. લગભગ એ જ અરસામાં જૈન આચાર્ય નાગાર્જુનસૂરિની અધ્યક્ષતામાં (ઈ. સ. ૩૦૦ આસપાસ) તૈયાર થયેલી જૈન શ્રુતપરંપરા પણ તત્કાલીન ઉત્તમ સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ
શાંતિકુમાર એમ.
પંડ્યા
