________________
120
કવિન શાહ
પંચજ્ઞાનની પૂજામાં જ્ઞાનના ભેદની સાથે તેનું મહત્ત્વ સમજાવવામાં આવ્યું છે. મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન વિશે કવિના દુહા પ્રગટ કરવામાં આવ્યા છે.
શ્રુત અક્ષર પ્રત્યેક્ટ સ્વપર ભાગ વિચાર કરનેસે પર્યાયકી રાશી અનંતી ધાર; શ્રદ્ધા યુક્ત સુસંયમી કહરે ગુરુ કુલવાસ
કરી શ્રુત અભ્યાસકો ભવ તરી લહે શિવ. (પૃ. ૮૧) કેવલજ્ઞાનની પૂજામાં તેનો મહિમા ગાવામાં આવ્યો છે. નમૂના રૂપે પંક્તિઓ નીચે મુજબ છેઃ
શમ દમ ઉપરતિ નિત્ય કરે ચોથા તિતિક્ષા સાર સમાધાન શ્રદ્ધા કરી લહે કેવળ ચિકાર |૧ પરમજ્યોતિ પાવન કરણ પરમાતમ પ્રધાન
કેવલજ્ઞાન પૂજા કરી લે લો કેવલજ્ઞાન રો કવિએ કલશ રચનામાં જણાવ્યું છે કે –
જ્ઞાનપંચક સુખકાર સેવો ભવિ જ્ઞાનપંચક સુખકાર " પંચક હાનિ વૃદ્ધિમેં, હાનિ વૃદ્ધિ પંચવાર ///
જ્ઞાન આરાધ વિરાધન કરતે
લાભ હાનિમેં નહિ પાર મેરા દેવવંદનની રચનામાં પાંચ જ્ઞાનની વિસ્તારપૂર્વક માહિતી આપવામાં આવી છે. કવિએ આ પૂજામાં શાસ્ત્રીય રાગનો પ્રયોગ કર્યો છે. રાગ સારંગ, હોરી, સામેરી, પીલુ, કલ્યાણ, ધન્યાશ્રી વગેરેના પ્રયોગથી કાવ્યને અનુરૂપ ગેયતા સિદ્ધ થઈ છે. મંજુલ પદાવલીઓથી જ્ઞાનનો મહિમા ગાવામાં આવ્યો છે.
કવિએ તત્ત્વત્રયી પૂજાની રચના કરી છે. તેમાં દેવ, ગુરુ ને ધર્મ વિશેના વિચારો વ્યક્ત કર્યા છે. જૈન ધર્મના સારભૂત તત્ત્વ તરીકે દેવ એટલે કે વીતરાગ, ગુરુ એટલે પંચમહાવ્રતધારી સાધુ અને ધર્મ એટલે કેવલી ભાષિત જિનવાણી. આ પૂજામાં ધર્મનું સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. દરેક પૂજા બે પ્રસ્તાવનામાં રચી છે. એટલે તત્ત્વત્રયીમાં છ પૂજા છે. પૂજાને અંતે કલશ રચના કરી છે. પૂજામાં અષ્ટદ્રવ્યનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એટલે આ પૂજા ભક્તિનું ઉત્તમ સાધન છે. ગુરુતત્ત્વ વિશે કવિ જણાવે છે કે -
ગુરુ તત્ત્વમેં જાણીયે આપોપાધ્યાય
મુનિ પદ ભી માનીએ ગુરુતત્ત્વ સુખદાય ૧il (પૃ. ૧૦૫). પંચ મહાવ્રત પૂજા
કવિના પૂજાસાહિત્યમાં પંચ મહાવ્રતની રચના વિરતિ ધર્મનો મહિમા પ્રગટ કરે છે. સર્વવિરતિ ધર્મ એ મોક્ષનો રાજમાર્ગ છે. તેમાં પ્રણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન અને પરિગ્રહ - આ પાંચ વ્રતનું સ્વરૂપ પૂજાનો વિષય છે. કવિએ સંયમજીવન સ્વીકાર્યા પછી વ્રતપાલનમાં પુરુષાર્થ કર્યો
