________________
કવિ લબ્ધિસૂરિજીનું જીવન અને કવન
119
દરેક ભગવાનનાં પાંચ કલ્યાણક ભવ્ય જીવોને માટે ઉપકારી છે. ઇન્દ્રો ને દેવો મેરુપર્વત ઉપર શાહી ઠાઠથી ભવ્યાતિભવ્ય રીતે જન્મકલ્યાણકની ઉજવણી કરે છે. પૃથ્વી પરના લોકો ભગવાનના જન્મકલ્યાણકની ઉજવણી નિમિત્તે સ્નાત્ર અભિષેક કરે છે. જન્માભિષેકની ઉજવણી માટે કલશ રચના થઈ છે તે ઉપરથી સ્નાત્રપૂજાની રચના પ્રચલિત થઈ છે. કવિએ વિવિધ દેશીઓમાં રચના કરી છે. નમૂના રૂપે કુસુમાંજલિની ઢાળ :
શિવસુખકારી રે, જગદુઃખવારી રે
વ્હાલા સ્નાત્ર કિજિયે હો સ્નાત્ર કરે આતમ પાત્ર થાય
પાત્ર થયે રિદ્ધિસિદ્ધિ મળે. શિવસુખકારી... સામાન્ય રીતે કવિઓએ પૂજાની રચના કરી છે, પણ કવિ લબ્ધિસૂરિએ પૂજા પછી આરતી અને મંગલદીપકની પણ રચના કરી છે. કવિનું રાગવૈવિધ્ય નોંધપાત્ર છે. ધન્યાશ્રી રાગમાં આરતીની પંક્તિઓ જોઈએ તો -
આરતિ વીર સિંદ કરોને ભવિ ! આરતિ વીર નિણંદ
આરતિ અરતિકંઇકો કાપી કરત હૈ પરમાનંદ કરેને ૧// નવ તત્ત્વની પૂજા ?
જૈનદર્શનમાં તાત્ત્વિક વિચારણા કરવામાં આવી છે. તેમાં જીવ અને જગતના સ્વરૂપ વિશે નવ તત્ત્વનો સમાવેશ થયો છે. કવિએ તત્ત્વજ્ઞાનની કઠિન વિચારધારાને પૂજામાં સ્થાન આપ્યું છે. દુહામાં વસ્તુનિર્દેશ કર્યા પછી કાળમાં તાત્ત્વિક વિચારોનું નિરૂપણ કર્યું છે. નવ તત્ત્વમાં જીવ-અજીવ, પુણ્યપાપ, આસવ-સંવર, બંધ-નિર્જરા અને મોક્ષ. પૂજામાં ઉપરોક્ત નવ તત્ત્વોની માહિતી આપવામાં • આવી છે. જીવતત્ત્વને કેન્દ્રમાં રાખીને આ તત્ત્વો મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે માર્ગદર્શક બને છે. નવ તત્ત્વની વિચારધારા જૈન તત્ત્વજ્ઞાનમાં મહત્ત્વની ગણાય છે. નમૂના રૂપે અત્રે નિર્જરા તત્ત્વની પંક્તિઓ પ્રગટ કરવામાં આવી છે. અશુભ કર્મોના નાશ માટે નિર્જરા તત્ત્વ ઉપયોગી છે.
તત્ત્વવેદી જિનવર કહે, નિર્જરા બાર પ્રકાર ઉપાદેય એ તત્ત્વ કો રાખો દિલ મોઝાર /૧ કાલ અનંતસે કર કહે, ભવ પર્યટન) અનંત
નિર્જરા તત્ત્વ લિયે વિના અભી ન આયો અંત સારા જૈનદર્શનમાં પાંચ જ્ઞાનનો વિશેષ સંદર્ભ પ્રાપ્ત થાય છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન. કવિએ પૂજાના વિશેષોમાં તત્ત્વજ્ઞાનનો પ્રયોગ કરી એક નવી દિશા તરફ ભક્તોનું ધ્યાન દોર્યું છે. વિશ્વના પ્રત્યેક ધર્મમાં જ્ઞાનનો મહિમા સ્વીકારવામાં આવ્યો છે. તેમાં જૈનદર્શન પાંચ જ્ઞાનનો સ્વીકાર કરે છે. જ્ઞાનમાર્ગ કઠિન છે. તેમ છતાં કવિએ પૂજાની રચના કરીને જ્ઞાનના વિચારો ગ્રહણ કરવામાં સરળતા થાય તે માટે પ્રશસ્ય પુરુષાર્થ કર્યો છે.
