________________
શ્રી આત્મારામજી મહારાજ
113
જાય તે માટે ધ્યાન રાખતા. તેઓ બીજાની શક્તિની કદર કરનારા ઉદારદિલના હતા. તેમણે સુરત સંઘના આગેવાનોને કહ્યું હતું કે, “મોહનલાલજી મહારાજ મારા કરતાં પણ વધારે જ્ઞાની અને તેજસ્વી છે, તમે તેમને ચાતુર્માસ માટે વિનંતી કરજો.”
આમ તેઓમાં રહેલાં વિનયગુણ, શિસ્તબદ્ધતા, સંયમપાલન, ઉદારભાવના વગેરે ગુણોને કારણે તેઓ પ્રજામાં અને શિષ્યોમાં પ્રિય હતા. આત્મારામજી મહારાજ સાચા ત્યાગી હતા. તેઓ શ્રીમંતો તરફ સદ્ભાવ રાખતા પણ તેમની શ્રીમંતાઈ તરફ આકર્ષાતા નહીં. મંત્રવિદ્યાના જાણકાર :
મેડતાના મંત્રવિદ્યાના એક વયોવૃદ્ધ યતિ જેઓ ઘણી મંત્રવિદ્યાઓ જાણતા હતા તેમની પાસેથી આત્મારામજીને મંત્રવિદ્યા મળી હતી. આત્મારામજીની પાત્રતા જોઈ તેમને આ વિદ્યાઓ આત્મારામજીને આપી હતી. તે સમયે આત્મારામજીએ કહ્યું હતું, “પોતે આ વિદ્યાઓનો ઉપયોગ પોતાના અંગત કાર્ય માટે ક્યારેય નહીં કરે પરંતુ માત્ર ધર્મના હેતુ માટે કરશે. અને ભવિષ્યમાં યોગ્ય પાત્રને આ વિદ્યાઓ આપશે.'
આત્મારામજીએ આ વિદ્યાઓ શ્રી શાંતિવિજય તથા શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિને આપી હતી એવી માન્યતા છે. " પ્રવચનશૈલી અને ભાષાજ્ઞાન :
આત્મારામજી મહારાજે ગુજરાત, રાજસ્થાન અને પંજાબમાં ઉગ્ર વિહાર કર્યો હતો. સામાન્ય જનોને તેમની વિશિષ્ટ અને અનોખી વ્યાખ્યાનશૈલીમાં રસ પડતો. તેઓ ગુજરાતી છાંટવાળી હિંદી ભાષામાં બુલંદ અવાજે વ્યાખ્યાન આપતા. તેમનાં વિદ્વત્તાભર્યા વ્યાખ્યાનોમાં સંગીતમય લય અને તાલની અનુભૂતિ થતી. તેમનું સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને અર્ધમાગધી ભાષા પર અસાધારણ પ્રભુત્વ હતું. તેમણે પોતાના શિષ્યોને સંસ્કૃત ભાષામાં વ્યાખ્યાન આપી શકે અને ચર્ચા પણ કરી શકે એવા તૈયાર કર્યા હતા. પોતાના શિષ્યોને તેઓ રોજ શાસ્ત્રાભ્યાસ કરાવતા. તેમના સમયમાં શાસ્ત્રાભ્યાસ માટેની રુચિ લોકોમાં ઓછી હતી. તેથી તેઓ ટકોર કરતા.
શ્રાવકોએ પોતાની શ્રવણેન્દ્રિયને અને નયનેન્દ્રિયને વધુ સતેજ રાખવાની જરૂર છે. જેથી તેઓને શાસ્ત્રગ્રંથો વાંચવા ગમે, તત્ત્વમાં રુચિ જન્મ અને ધર્મચર્ચા સાંભળવી ગમે.” - આત્મારામજી મહારાજના અનેક શિષ્યોમાં વલ્લભસૂરિ મહારાજે તેમનું નામ રોશન કર્યું. વલ્લભવિજયની કુશાગ્ર બુદ્ધિ, દઢ ચારિત્રપાલન તથા વ્યવહારદક્ષતાના ગુણોની પરખ કરી આત્મારામજીએ તેમને શાસ્ત્રાભ્યાસ કરાવ્યા અને સમજદાર અને વ્યવહારદક્ષ શિષ્યના હાથમાં પોતાના સમુદાયની જવાબદારી સોંપી. વલ્લભસૂરિએ પંજાબમાં અનેક ધાર્મિક અને સમાજોપયોગી કાર્યો કર્યા. અન્ય શિષ્યોમાં શ્રી કાંતિવિજયજી તથા શ્રી હર્ષવિજયજીનું સ્થાન મહત્ત્વનું હતું. - આત્મારામજી મહારાજ અંતિમ દિવસોમાં ગુજરાનવાલામાં (હાલ પાકિસ્તાનમાં) હતા. વિ. સં. ૧૯૫૩નું ચાતુર્માસ તેઓ ત્યાં કરવાના હતા. ગુજરાનવાલામાં સં. ૧૯૫૩માં જેઠ સુદ સાતમની
