________________
શ્રી આત્મારામજી મહારાજ
115
પૂ. આત્મારામજી મહારાજ અને વીરચંદ રાઘવજી :
ઈ. સ. ૧૮૯૩ અને વિ.સં. ૧૯૫૦માં શિકાગોમાં ભરાનારી વિશ્વધર્મ પરિષદમાં જૈન ધર્મના પ્રતિનિધિ તરીકે આચાર્ય આત્મારામજીને આમંત્રણ આવ્યું. પરંતુ જૈન સાધુ અપવાદ સિવાય સમુદ્ર ઓળંગી ન શકે તેથી તેઓ ન ગયા. પણ વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીને જૈનોના પ્રતિનિધિ તરીકે પરિષદમાં મોકલવાનું નક્કી કર્યું. વીરચંદભાઈએ પૂ. આત્મારામજી પાસે જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો અને વિશ્વધર્મ પરિષદમાં ભાગ લેવા ચિકાગો ગયા. આ પરિષદમાં હિંદુ ધર્મના પ્રતિનિધિ તરીકે સ્વામી વિવેકાનંદ પણ આવ્યા હતા. આ પરિષદમાં વીરચંદ રાઘવજીએ જૈન ધર્મનું સ્વરૂપ : નીતિ અને તત્ત્વજ્ઞાન બંને ઉત્તમ રીતે પરિષદ સમક્ષ મૂક્યાં. તે સાંભળીને પરિષદના વિક્રમંડળે વીરચંદ રાઘવજીને રોપ્ય પદક અર્પણ કર્યો. પછી અમેરિકાનાં મોટાં શહેરો બોસ્ટન, ન્યૂયૉર્ક, વૉશિંગ્ટન વગેરેમાં જૈન ધર્મ પર વ્યાખ્યાનો આપી તેનું રહસ્ય, તેની વ્યાપકતા અને સુંદરતા સમજાવ્યાં. કાસાડોગા શહેરના નાગરિકોએ તેમને સુવર્ણપદક આપ્યો. અને જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો પરિચય અમેરિકાના લોકોને થયા કરે તે માટે “ગાંધી ફિલોસૉફિકલ સોસાયટીની સ્થાપના કરી. ત્યારબાદ ઇંગ્લેન્ડમાં પણ જૈન ધર્મનો પ્રચાર તેમણે કર્યો. આ પૂર્વે અમેરિકા, ઇંગ્લેન્ડમાં જૈન ધર્મનો પ્રચાર કરવા કોઈ ગયું ન હતું. તેથી વિદેશમાં જૈન ધર્મનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનું માન જૈન શ્રાવકોને ઘટે છે અને તેનો યશ પૂ. આત્મારામજીના ફાળે જાય છે.
આજે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયનું શતાબ્દી વર્ષ ઉજવાય છે, ત્યારે એ યાદ કરીએ કે આ વિરાટ વટવૃક્ષની માફક ફેલાયેલી સંસ્થાનું વિચારબીજ પૂ. આચાર્ય આત્મારામજી મહારાજે આપ્યું હતું. એમણે જોયું કે ગમે તેટલાં તીર્થો કે જિનમંદિરોની રચના થાય, પરંતુ જો જૈન સમાજમાં જ્ઞાનનો પ્રસાર નહીં થાય, તો સમય જતાં સમાજ નિર્બળ બનતો જશે. આથી એમણે અનેક ગામો અને શહેરોમાં વિદ્યાલયો, કૉલેજો અને ગુરુકુળો સર્જવા માટે પ્રેરણા આપી. સમાજમાં વધુને વધુ - સરસ્વતીમંદિરો સર્જાય અને જ્ઞાનના પ્રકાશથી સમાજ વધુ તેજસ્વી બને એવી એમની ભાવના એમના શિષ્યના પ્રશિષ્ય એવા આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજે યથાર્થ રીતે ઝીલી લીધી અને એને પરિણામે એમણે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવી સંસ્થા સ્થાપવા માટે સમાજને પ્રેરણા આપી. આમ પૂ. આચાર્યશ્રી આત્મારામજી મહારાજના વિચારબીજને આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજીએ મુંબઈની ધરતી પર વાળ્યું અને સમય જતાં એ વડમાંથી ઊગેલી અનેક વડવાઈઓની માફક આજે * શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની સંસ્થા અનેક શહેરોમાં વિકસી રહી છે. - પૂ. આત્મારામજીના પ્રભાવક વ્યક્તિત્વ વિશે વિદ્વાન સાક્ષર શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ લખે છે, “જૈન શ્રુતનો જે વારસો મળ્યો તે જ વારસો સંભાળીને બેસી રહ્યા હોત અને બહુશ્રુત કહેવાયા હોત તોપણ તેમનું આ સ્થાન ન હોત. તેમણે દેશકાળની વિદ્યાસમૃદ્ધિ જોઈ અને તેમનો આત્મા તનમની ઊઠ્યો. તે સાથે જ તે માટે જેટલું પોતાનાથી થઈ શકે તે કરવા માંડ્યા. તેમણે વેદો વાંચ્યા, ઉપનિષદો જોયાં. શ્રોતસૂત્રો, સ્મૃતિઓ અને પુરાણોનું પારાયણ કર્યું. સામયિક નવું ઉદ્ભવતું. સાહિત્ય જોયું. મૃત અને જીવની બધી જૈન શાખાઓનું સાહિત્ય, તેમનો ઇતિહાસ અને તેમની પરંપરાઓ જાણ્યાં અને ત્યારબાદ પોતાને જે કહેવું હતું તે કહ્યું. તેમના કથનમાં શાસ્ત્રનો પ્રચંડ સંગ્રહ
