________________
112
કલાબહેન શાહ
જીવનપરિચય :
પંજાબના જીરાનગર નજીક લહેરા ગામમાં પિતા ગણેશચંદ્ર અને માતા રૂપાદેવીને ત્યાં શીખ પરિવારમાં કપૂર બ્રહ્મક્ષત્રિય જાતિમાં તેમનો જન્મ વિ. સં. ૧૮૯૨ના ચૈત્ર સુદ ૧ ને મંગળવારના રોજ થયો હતો. એમનું જન્મનામ દિત્તારામ હતું. દિત્તારામના પિતા કેદમાં જતાં તેમના મિત્ર જોધમલ ઓસવાલને ત્યાં તેમનો ઉછેર થયો. ત્યાં તેમનું નામ દેવીદાસ રાખવામાં આવ્યું. જોધમલને ત્યાં દેવીદાસને જૈન ધર્મના સંસ્કાર મળ્યા અને દિત્તાએ વિ. સં. ૧૯૧૦માં અઢાર વર્ષની વયે માલેરકોટમાં દીક્ષા લીધી. તેઓ જીવનરામજી મહારાજના શિષ્ય બન્યા અને તેમનું નામ આત્મારામ મહારાજ રાખવામાં આવ્યું.
તેજસ્વી એવા આ નવયુવાન સાધુની ગ્રહણશક્તિ અને સ્મરણશક્તિ અદ્ભુત હતી. તેમની અધ્યયનની ભૂખ તીવ્ર હતી. તેઓ રોજની ત્રણસો ગાથાઓ કંઠસ્થ કરી શકતા હતા. હિંદુ ધર્મના વેદો, ઉપનિષદો, પુરાણો, ગીતા, રામાયણ, મહાભારત, શાંકરભાષ્ય તથા કુરાન, બાઇબલ અને જૈન ધર્મનાં આગમો, પ્રતિમાપૂજન, ભાષ્યો વગેરેનો અભ્યાસ તેમણે કરી લીધો હતો.
સ્થાનકવાસી સમાજના પંડિત રત્નચંદ્રજી મહારાજે એક વાર આત્મારામજી મહારાજને કહ્યું, “સ્થાનકવાસી સાધુ આપણે છીએ પણ તું જિનપ્રતિમાની અને મુહપત્તિની નિંદા કરતો નહીં.”
આત્મારામજી મહારાજ અમદાવાદમાં બુટેરાયજી અને મૂળચંદજી મહારાજને મળ્યા અને મૂળચંદ મહારાજના કહેવાથી અન્ય ૧૭ સાધુઓ સાથે સંવેગ પક્ષની દીક્ષા બુટેરાયજી પાસે લીધી અને તેમનું નામ આનંદવિજય રાખવામાં આવ્યું.
વ્યક્તિત્વ:
આત્મારામજી મહારાજનું વ્યક્તિત્વ અત્યંત પ્રભાવશાળી હતું. તેઓનું શરીર ભરાવદાર હતું. તેઓ નીડર અને શારીરિક શક્તિ ધરાવતા હતા. તેઓ વિનયી હતા. તેમના શિષ્યોએ પણ તેમના વિનયગુણના અનેક પ્રસંગો નોંધ્યા છે. પોતાનાથી દીક્ષાપર્યાયમાં જો કોઈ મોટા હોય અને પદવીમાં નાના હોય તોપણ આત્મારામજી મહારાજ તેમને વંદન કરતા. તેઓ સમયપાલનના કડક અને ચુસ્ત આગ્રહી હતા. આ કારણને લીધે જ તેઓ સાઠ વર્ષના સમયગાળામાં આટલાં બધાં કાર્યો કરી શક્યા. આત્મારામજી મહારાજ હાજરજવાબી હતા. તેમના કદાવર શરીરને જોઈ એક કુસ્તીબાજે મજાકમાં તેમને કુસ્તીબાજ કહ્યા. ત્યારે આત્મારામજીએ જવાબ આપ્યો,
હા, હું કુસ્તીબાજ છું પણ દેહ સાથે નહીં, પણ હું મારી ઇન્દ્રિય સાથે કુસ્તી લડી રહ્યો છે.”
આત્મારામજી મહારાજ આપેલું વચન પાળવાના આગ્રહી હતા. તેઓ પોતાના શિષ્યો પાસે પણ વચનપાલન કરાવતા. તેઓ પોતાના શિષ્યોને કહેતા,
વચન આપવાની ઉતાવળ ન કરવી અને વચન આપ્યા પછી તેનું પાલન કરવું જ જોઈએ. તમારા શબ્દોની કિંમત જો તમે જ નહીં કરો તો પછી તમારા શબ્દોની કિંમત કોઈ જ નહીં કરે.”
આત્મારામજી મહારાજ પોતાના શિષ્યો સંયમપાલનમાં દઢ રહે અને તેમનામાં કષાયો ન આવી
