________________
ગુલાબ દેઢિયા
回
સંત-કવિ મેકણદાદા
“સંત, સાધ, સતિયું ને શૂરા; તપસી, પીર ફકીર જ પૂરા.”
દુલેરાય કારાણીસાહેબે કહ્યું છે : કચ્છમાં સંત, સાધુ, સતી, શૂરવીર, તપસ્વી, પી૨ અને ફકીરોએ ધરણીને ધન્ય બનાવી છે.
કચ્છના સંત કવિઓનો વિચાર કરતાં પહેલું નામ મેકણદાદાનું યાદ આવે. એમનો જન્મ કચ્છના નાની ખોંભડી ગામે ઈ. સ. ૧૬૬૭માં વિજયાદશમીના દિને થયો હતો. માતાનું નામ પબાબા અને પિતાનું નામ હરધોરજી ભટ્ટી હતું. તેઓ જ્ઞાતિએ ક્ષત્રિય રાજપૂત હતા.
મેકણદાદાએ કાપડી સંપ્રદાયમાં મહંત ગંગારામ પાસે માતાનો મઢ(આશાપુરા)માં બાર વર્ષની વયે દીક્ષા લીધી હતી. સાઠ વર્ષની વયે ઈ. સ. ૧૭૨૭માં મેકણદાદાએ પ્રંગ ગામમાં સમાધિ લીધી હતી.
આ વિગતો ઉપયોગી છે પણ મહત્ત્વની તો એમની વાણી છે. એમની સહજ, સરળ કવિતા તત્ત્વજ્ઞાનની અઘરી વાતોને લોકબોલીમાં સમજાવી દે છે.
એમની ખૂબ પ્રચલિત સાખીથી શરૂઆત કરીએ. સાખી કચ્છી ભાષામાં છે. પછી એનો અર્થ જાણીશું.
‘મું ભાયો તડ હિકડો, પણ તડ લખ હજાર;
જુકો જ્યાં લંગયો, ઉતરી જ્યો પાર.'
મેં માન્યું હતું કે પાર ઊતરવા માટે એક જ કિનારો છે પણ
ક્વિારા તો અનેક - લાખ-હજાર છે. જે કોઈ જ્યાંથી, જે માર્ગે તરી
ગયો તે ઊતરીને પાર પામી ગયો છે. સાધનાની વિશાળતાની અહીં વાત છે. સાધનાને કોઈ વાડા, બંધન કે કાયદા ન હોય. એ તો આકાશ
જેવી હોય છે. અંદરથી પ્રગટે અને પાર પહોંચાડી દે.
