________________
અધ્યાત્મયોગી અવધૂત શ્રી ચિદાનંદજીની વાણી.
સંતસાહિત્ય અને સંતસાધનાનું ક્ષેત્ર અતિ ગૂઢ અને રહસ્યભર્યું છે. સમગ્ર જીવતરની આત્મસાધના-અધ્યાત્મસાધના-ને અંતે મળેલું આ શબ્દનવનીત સંતોએ ભવિષ્યની પેઢીના ઉત્કર્ષ ૨ ને આત્મવિકાસ માટે તારવીને સંતવાણી રૂપે પ્રસ્તુત કર્યું છે. એનું રહસ્ય, એર્નો મર્મ શબ્દકોશના અર્થોથી આપણે ક્યારેય ન પામી શકીએ.
સગુણ અને નિર્ગુણ, સાકાર અને નિરાકાર, સંત અને ભક્ત, ભક્તિ અને ઉપાસના કે સાધના... એમ સાહિત્યવિવેચનના ક્ષેત્રમાં, વ્યાપક અર્થમાં બે પરસ્પરવિરોધી ધારાઓ હોય એવું આલેખન થયા કરે છે. સંતસાહિત્ય એટલે માત્ર ને માત્ર નિર્ગુણ-નિરાકારને માનનારા સંત દ્વારા રચાયેલું જ્ઞાનમાર્ગી-યોગમાર્ગી કે.ઉપાસનાલક્ષી સાહિત્ય અને ભક્તિસાહિત્ય એટલે સગુણ-સાકારને પૂજનારા ભક્ત દ્વારા રચાયેલું પ્રેમલક્ષણા ભક્તિધારાને વહાવતું સાહિત્ય... એવા ભેદ અભ્યાસની સરળતા ખાતર ક્યારેક પાડવામાં આવ્યા હશે પણ એ ભેદ સાચા નથી. આપણા મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં માત્ર “નિર્ગુણિયા' ગણાવી શકાય જે સગુણ-સાકારની ભક્તિનો સંપૂર્ણ નિષેધ કે વિરોધ કરતા હોય એવા સંતોનું પ્રમાણ કેટલું ? આપણે ત્યાં તો સમન્વય થયો છે. “સંત” શબ્દ સગુણ અને નિર્ગુણ બંને ધારાઓ ઉપર ચાલનાર સંતભક્તો યોગી-સાધકો માટે સમાન અર્થમાં જ વપરાતો રહ્યો છે. એકનો એક કવિ જ્ઞાનમાર્ગી-વેદાન્તી તત્ત્વચિંતન આપતો હોય, વૈરાગ્યનો ઉપદેશ આપતો હોય અને પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ ધારાની - સગુણ સાકાર ઉપાસનાની વિરહ-મિલનની ક્ષણો વર્ણવતી ઊર્મિકવિતાનું પણ સર્જન કરતો હોય...એને મન સગુણ બ્રહ્મ કે નિર્ગુણ-નિરાકાર બ્રહ્મ વચ્ચે કોઈ જ ભેદ ન હોય અને તેને જ કહેવાય સંત કે ભક્ત.
નિરંજન
રાજ્યગુરુ
