________________
ખેમો દેદરાણી
‘રાજા, ચારણ ને વાણિયો, ચોથી નખરાળી ના૨, એ તે ભક્તિ ન ઊપજે, ઊપજે તો બેડો પાર.’
83
‘ચાંપશી મહેતા, મૂંઝાશો મા. સુલતાનના પડકારને વધાવવા સાબદા થાઓ.’ ત્યાં તો આંખ્યું વડે ભોં ખોતરતા મહાજનોમાં થોડી હિંમત આવી. ચાંપશી મહેતાએ કહ્યું,
‘નેક જાળવવા મહાજન આકાશપાતાળ એક ક૨શે. ૨ાજ જો પ્રજાને દુષ્કાળમાંથી પાર નહીં ઉતરાવી શકે તો મહાજન એ પડકાર ઝીલી લ્યે છે. આપ સૌ મોવડીઓ મારી વાત સાથે સંમત છો ને?' સૌ મહાજને માથાં હલાવીને હા પાડી પોતાનો મૂંગો સૂર પુરાવ્યો.
‘આ મોટાઈના પારખામાંથી જો પાર નહીં ઊતરો તો બારોટજી, પહેલાં તમારા અને પછી તમે જેમની મોટાઈનાં અહર્નિશ ગુણગાન ગાઓ છો એ બધાના ભૂંડા હાલ થશે.'
‘રણે ચડેલા સૈનિકોને કદી મોતની બીક લાગતી નથી. રાજનું એલાન સૌ શ્રેષ્ઠીઓને, મહાજનને શિરોમાન્ય છે. એમાંથી જો હવે પારોઠમાં પગલાં ભરાશે તો બંભ બારોટને પેટમાં કટારી ખાઈને મરવા સિવાય બીજો કોઈ આરોવારો નહીં હોય.' બારોટે પેટછૂટી વાત કરી.
કચેરીની વાત વાએ ચડીને નગરમાં પહોંચી. યુદ્ધના ધોરણે કામગીરી આરંભાઈ. ચાંપાનેરના ણિકો ભેગા થયા. બધાનો એક જ સૂર હતો કે ભલે ધનના ભંડાર ખાલી થઈ જાય પણ ‘શાહ’નો સરતાજ જાવા નથી દેવો. ખરડો થયો. નગરના મહાજને ચાર મહિના લખાવ્યા. આઠ મહિનાની જોગવાઈની ટીપ કરવા માટે ચાંપાનેરનું મહાજન ઘોડે ચડીને ચાલી નીકળ્યું. એક નગર મૂકે છે ને બીજું નગર ઝાલે છે. એમ કરતાં કરતાં સૌ પાટણ આવ્યા. પાટણના મહાજને બે મહિના માથે લીધા. ત્યાં તો વીસ દિવસનાં વહાણાં વાઈ ગયાં. હજુ તો છ માસની જોગવાઈ કરવાની હતી. દસ દિવસ બાકી રહ્યા હતા. ચાંપશી મહેતાને મૂંઝવણનો પાર નહોતો. કોલ ન પળાયો તો ગુજરાતભરના • વાણિયાઓને ‘શાહ' અટક છોડી દેવી પડશે. મહાજનના માથે કલંકની કાળી ટીલી બેસી જશે. બારોટ આપઘાત કરીને મરશે તો પાપનો ભાર જીવનભર નહીં ધોવાય. હવે તો હિર કરે ઈ ખરી. આમ ચિંતાના ભારનું પોટલું માથે લઈને ચાંપશી મહેતા અને મહાજન પાટણથી ધોળકા થઈને ધંધુકા જવા નીકળ્યા ભાલપ્રદેશની ધરતી માથે ઘોડાના ડાબલા પડતા જાય છે. એવામાં મારગ માથે લાખેણી લાડીના લલાટે કરેલા ચાંલ્લા જેવું હડાળા (ભાલ) નામનું ગામ આવ્યું.
ચાંપાનેરનું મહાજન દુકાળની ટીપ કરવા માટે ધંધુકા ભણી જાય છે. એ વાતની જાણ થતાં મેલાંઘેલાં લઘરવઘર લૂગડાં પહેરેલો એક માણસ પાદરે પોગ્યો. બે હાથ જોડીને મહાજનની આડો ફર્યો, ને બોલ્યો; ‘ચાંપશી શેઠ, મારી એક અરજ સાંભળતા જાઓ.'
‘અરે ભલા માણસ ! અટાણે અરજ સાંભળવાનો વખત ક્યાં છે ? મારું નામ જાણીને ગામડાના લોકો મારી પાસે ધનની માગણી કરતા આવે છે. અત્યારે હું જ ધનની વિમાસણમાં છું. ગુજરાતનો દુકાળ તરવા હું મહાજનનો મોવડી બનીને નીકળ્યો છું. ઘડીકેય વખત બગાડાય એમ નથી. પૈસોય આપવાનું પોહાય એવું નથી.’
