________________
82
જોરાવરસિંહ જાદવ (ભૂખ રંક અને રાજાને નચાવે છે. ભૂખ મલક આખાને નચાવીને નિમાણી કરે છે. નીચું જોવરાવે છે. ભૂખ ઇંદ્રને, દેવદાનવોને અને જ્યાં સુધી નજર પડે ત્યાં સુધી સૌ કોઈને નચાવે છે. ભૂખ નીચે અને ઉપર ત્રણે લોકમાં સૌને નચાવે છે.)
કાળના કોલુમાં પિસાતી ભૂખી પ્રજાના દુઃખને જોઈને પ્રજાવત્સલ મહમૂદશાહ બેગડાની આંખમાંથી ઊંઘે ઉચાળા ભર્યા છે. ચિંતાની સારડી એના હૃદય પર ચક્કર-ભમ્મર ફરવા મંડાણી છે. પ્રજાની ભૂખનું દુઃખ ટાળવાનો ઉપાય શું? મોટાં મોટાં નગરોના શ્રેષ્ઠીઓ સાથે બેસીને સુલતાન સલાહ લ્ય છે. એવામાં એક વખત બેગડાનો મુકામ ચાંપાનેરમાં થયો. નગરશેઠને રાજનું તેડું આવ્યું છે. ચાંપશી શેઠે તો સોનેરી કસબી કોરનું ધોતિયું પહેર્યું છે. ઘેરદાર જામો (લાંબો ડગલો) પહેર્યો છે. માથે રાતી ચાંચાળી પાઘડી મૂકી છે. કેથે ભેટ બાંધી છે. ભેટે તલવાર ઝૂલી રહી છે. પગમાં મારવાડી મોજડી આપી રહી છે. ખંભે ખેસ વાયરે લપેટા ખાઈ રહ્યો છે.
આ બાજુ શેઠ સાબદા થયા ને બીજી બાજુ ગામનું મહાજન. સૌ દરબાર ભણી ચાલવા લાગ્યા. ચાંપશી મહેતાની ટૂંકડો સાદુલખાં નામનો ઉમરાવ પણ હાલ્યો આવે છે. આ આખો રસાલો બારોટવાડા પાસેથી પસાર થતો હતો ત્યાં ઓસરીમાં ખાટલો નાંખીને હોકો ગડગડાવતા બંભ બારોટ નગરશેઠને ભાળી ગયા. શેઠિયાને લાટાપાટા થયેલા જોઈને બારોટ બિરદાવલીના દુહાનો ઘા કર્યો
ચતુરાઈ, ચારણતણી, ઠા રજપૂતા,
વરણચકોર વાણિયો, કો' કો” અવધૂતા. બારોટની વાણીથી નગરશેઠ ભારે પ્રસન્ન થયા. એમણે ગળામાં પહેરેલી સાચા મોતીની માળા બંભ બારોટને ભેટ આપી. મહાજન સઘળું ખુશ થયું પણ સાદુલખાંનું કાળજું આ વાતથી ઘવરાણું. એણે આવીને સુલતાનને સઘળી વાત કરી.
જહાંપનાહ, બારોટની આ હિંમત? બંભ બારોટ જાગીર તમારી ખાય ને વખાણ વાણિયાનાં કરે ? તમારી બિરદાવલી બોલવાને બદલે નગરશેઠને બિરદાવે છે. નગરમાં નિમકહરામનો તૂટો
છે?”
આટલી વાત પૂરી થાય ત્યાં તો ચાંપશી મહેતા અને મહાજન દરિયાનાં મોજાંની જેમ કચેરીમાં પ્રવેશ્યા. બેગડાની આંખ્યું ખોબોએક ગુલાલ નાખ્યો હોય એવી ધગેલ ત્રાંબારોખી થઈ ગઈ. ત્યાં બારોટજી હાજર થયા. એમણે જેવું આસન લીધું એવું જ બેગડે શરૂ કર્યું :
ચાંપાનેરનું મહાજન જીવદયાપ્રેમી કહેવરાવે છે. નગરના વણિકો “શાહ'નો ખિતાબ ધારણ કરીને ફરે છે. બારોટજી એમની મોટાઈનાં બિરુદ લલકારે છે. રાજ્યમાં લોકો મુઠ્ઠી અનાજ માટે તરફડીને મરે છે. બારોટજી ! સામે બેઠેલા શ્રેષ્ઠીઓને કહી દો કે મહાજન રાજ્યની પ્રજાને આ દુકાળમાંથી પાર ઉતારે અથવા તો શાહનું બિરુદ છોડી દે. એક માસની મહેતલ આપું છું. સારું ઈ તમારું.’
ગુજરાતમાંથી “શાહ' નામ મિટાવવાના શાહી અખતરાને સહન ન કરી શકનાર ખંભ બારોટ ઊભા થઈને એટલું જ કીધું:
