________________
અનિલા દલાલ શિશુની માતા વિધવા યુવતી હતી, દયામયીની સખી હતી. તેનું દુઃખથી ભરેલું, ઊતરેલું મોટું જોઈ દયામયીનું હૈયું વ્યથિત થઈ ગયું. શિશુ સામે જોતાં દયામયીની આંખો આંસુથી ભરાઈ. મનોમન દેવતાને પ્રાર્થના કરવા લાગી, “હે ઠાકુર, હું દેવતા હોઉં, કાલી હોઉં, માનવી હોઉં, જે કંઈ હોઉં – પણ આ બાળકને જીવતો રાખજો, હે ઠાકુર !”
દયામયીની આંખોમાં આંસુ જોઈ બધાં બોલી ઊઠ્યાં, “જય મા કાલી, જય મા દયામયી, માની દયા થઈ છે-માની આંખમાં આંસુ.”
કાલીકિંકર બમણા ભક્તિભાવથી ચંડીપાઠ કરવા લાગ્યા. જેમ જેમ સમય જતો ગયો તેમ તેમ શિશુની અવસ્થા ઉત્તરોત્તર સારી થતી ગઈ. સંધ્યા પહેલાં બધાંએ અભિપ્રાય પ્રકટ કર્યો કે હવે શિશુના જીવન વિશે કોઈ આશંકા નથી, સરળતાથી તેને ઘરે મોકલી દઈ શકાય.
દયામયીના દેવત્વના આવિષ્કારની વાત જેટલી જલદી ચારેબાજુ વ્યાપી ગઈ હતી તેનાથી વધારે જલદી – તરત જ, તેથી કૃપાથી મુમૂર્ષ શિશુના પ્રાણરક્ષણની ઘટના પ્રસારિત થઈ ગઈ. બીજે દિવસે સવારે જ બીજા એક જણે આવીને દયામયીના ચરણમાં પોતાનું નિવેદન કર્યું. તેની દીકરી આજે ત્રણ દિવસથી પ્રસવ-વેદનાથી વ્યાકુળ, દુઃખી છે, કદાચ છોકરી જશે નહીં. કાલીકિંકર બોલ્યા, ‘તેના લીધે ચિંતા કરવાનું શું કારણ? માનું ચરણામૃત લઈ જઈ દીકરીને તેનું પાન કરાવી દો ને. તરત જ આરામ થઈ જશે.”
તે માણસ ઝરતાં આંસુઓ સહિત દયામયીના ચરણામૃતનું પાત્ર માથા પર મૂકી લઈ ગયો. એક પહોર જેટલો સમય પસાર થયા પહેલાં તો વાત આવવા લાગી : દીકરીએ ચરણામૃતનું પાન કર્યા પછી થોડી વારે જ કોઈ મુશ્કેલી વિના રાજપુત્ર જેવા સુંદર સુલક્ષણ-સંપન્ન પુત્રસંતાનને જન્મ આપ્યો છે.
***
આજે શનિવાર. આજે ઉમાપ્રસાદ પત્નીને લઈને છૂપી રીતે ભાગી જવાનો છે. તેણે બધી વ્યવસ્થા કરી લીધી છે. ધન પણ એકઠું કર્યું છે. મુર્શિદાબાદ કે રાજમહલ કે વર્ધમાન જેવા કોઈ નજીકના જાણીતા સ્થળે તે જશે નહીં; જો તેમાંથી કોઈ સ્થળે જાય તો પકડાઈ જવાની ઘણી સંભાવના છે. નૌકા માર્ગે પશ્ચિમ તરફ જશે. ઘણે દૂર જશે; ક્યાં જશે એ વિશે હજુ તે કશું નક્કી કરી શક્યો નથી. કદાચ ભાગલપુર, કદાચ મુંગેર - ત્યાં નોકરી માટે પ્રયત્ન કરશે. જવા માટેના ખર્ચ જેટલા પૈસા તો એની પાસે છે. તેની પત્નીના શરીરે જે અલંકારો છે તે વેચી દેશે; તેમાંથી કંઈ નહીં તો બે વર્ષ બંનેનાં ખોરાક અને વસ્ત્ર જેવી પ્રાથમિક જરૂરિયાતો તો નીકળી જ જશે ને ? બે વર્ષમાં શું તેને કોઈ નોકરી મળી જશે નહીં? ચોક્કસ મળશે જ. પ્રયત્ન કરવાથી કશુંય અસાધ્ય હોઈ શકે?
આ પ્રકારના અનેક વિચારોમાં ઉમાપ્રસાદે દિવસ તો પસાર કર્યો. સમય જતાં સંધ્યા થઈ. આજે તે દયામયીની આરતી જોશે. એક દિવસ પણ તેણે આરતી જોઈ નથી. જ્યારે શંખ-ઘંટના ધ્વનિથી ચંડીમંડપ ધમધમી ઊઠે, પૂજા શરૂ થાય, ત્યારે ઉમાપ્રસાદ ઘરમાંથી નીકળી જઈ ગામની બહાર જતો
