________________
સોનચંપાનું ફૂલ
બાપુજી કુસુમનો હાથ ભટ્ટસાહેબને સોંપવા વિચારતા હતા ત્યારે કુસુમ એમ.એ. ફાઇનલમાં હતી. પણ એક દિવસ ખબર આવેલી કે ભટ્ટસાહેબ દૂરના શહેરની અધ્યાપિકાને પરણવાના છે. કુસુમ મૂંગી થઈ ગયેલી ને બાપુજી સૂનમૂન. પરણીને ભટ્ટસાહેબ મળવા આવેલા - બીજે નોકરી લઈને. જતાં જતાં કુસુમને માથે હાથ મૂકેલો – બાપુજી મૂકતા હતા એમ.
કુસુમનું હીંચકે બેસવું ઘટી ગયેલું. એને પોતાની જ કૉલેજમાં નોકરી મળી ગયેલી, પણ અચાનક બા ગુજરી જતાં એ રાતોરાત વધારે પાણી થઈ ગઈ હતી. બાપુજીની કાળજીમાં એ એવી તો ખોવાઈ ગઈ કે પરણવાનાં વર્ષો જ વહી ગયાં. ઘર પાછળના મોટા તળાવમાં પાણી ભરાતાંસુકાતાં, કમળ થતાં ને એય ક્રમશઃ ઊજડી ગયાં. તળાવનું તળ વર્ષોથી પુરાતું જતું હતું, બાપુજીએ બેત્રણ વાર કુસુમને એના લગ્નની વાત કરી હતી પણ એ તો બાપુજીના પૂજાપાઠની સામગ્રીમાં, ઘરકામમાં, નોકરીમાં, વાંચવા-લખવામાં, રસોઈમાં કે પાછળના વાડામાં બગીચો કરવામાં, હીંચકે બેસી બાપુજીની રાહ જોવામાં ડૂબી ગયેલી. ને પેલી વાતો પણ હીંચકા સાથે ઝૂલતી કે એમ જ અટકીને રહી ગયેલી! - કુસુમને લાગતું કે કશોક અકલ્પ ઓથાર એની આસપાસ મંડરાઈ રહ્યો છે. છેલ્લાં દોઢ-બે વર્ષથી આવી ક્ષણો ક્રમશઃ વધતી હતી જાણે. કહોને કે બાપુજીના ગુજરી ગયા પછી તો ખાસ પ્રકારની વિચિત્ર ભયની, એકલતાની, શૂન્યતાની, ડરામણી શૂન્યતાની લાગણી થઈ આવતી હતી. કશાકનું આક્રમણ થઈ રહ્યાનો સતત અહેસાસ ઝળુંબતો. તળાવની મોટી પાળ ફરતાં વૃક્ષો કપાઈ ગયાં હતાં ને ત્યાં ચારે તરફ ઊંચાં ઊંચાં મકાનો ઊગી આવ્યાં હતાં. જાણે રાતોરાત શહેર આક્રમણ કરી આવ્યું ના હોય !
એની અંદર ઊંડે ને ઊંડે કોઈ કશુંક ખોદતું હતું. દટ્ટણ-પટ્ટણ થઈ ગયેલી એની ભાવોર્મિઓનો પહેલાં આવો દાહક પરિચય હોતો થયો. ક્યારેક થોર સાથે ઉજરડાઈ જવાની તીવ્રતા જાગતી તો ક્યારેક ઊંડાણોના ખોદાયા વિનાના થરના થર વવળી ઊઠતા. સોનગઢના હવડ કિલ્લાની વાવ અને એનાં ભોંયરાંનાં ઊંડાણોનું અગોચર વિશ્વ જાણે એની ભીતરમાં આવીને વસી ગયું હતું. એ સવારે જાગીને વાડાના બગીચામાં જતી તો કૉળ (મોટો ઊંદર)નો રંજાડ નજરે પડતો. કઠણ માટી ખોદીને એ દર કાઢી બહાર આવતા....એમણે વાળેલા માટીના ઢગને, એની છાતીશી ગોળાઈને એ જોઈ રહેતી. એ માટી ક્યારેક તો આંખોનેય સુંવાળી લાગતી. એ મુઠ્ઠી ભરતાં કંસારની મુઠ્ઠી ભર્યાનો ભાવ જાગતો. પણ કોની થાળીમાં પીરસવાનું છે હવે ? હીંચકો હાલતો ને થતું કે બાપુજી હમણાં જ હીંચકેથી ઊઠીને મેડીએ ગયા છે. વરસાદી સાંજોમાં દૂર તળાવની પાળે ભટ્ટસાહેબ જતા-આવતા હોવાની ભ્રાંતિ પણ થતી.
આજકાલ તો કુસુમ પણ પોતાને ન સમજી શકતી હોય એવું લાગતું. કેટલીય ઘટનાઓ તરતી તરતી છેક સપાટી ઉપર આવી જાય છે. એ અવશ થઈને જોયા કરે છે. માત્ર સાક્ષીભાવે નહીં. ઘણી વાર તો એ એમાં ઘસડાતી હોય. કોટ-કિલ્લોની હવડતા, સુકાતું ને પુરાતું જતું તળાવ, ડેમથી બંધાઈ ગયા બધા હેઠવાસમાં ખાલીખમ થઈ ગયેલી નદી, વઘઈનાં જંગલોમાં લાગેલો દવ, પાનખરના - પહાડો, કોલુમાં પિલાતી શેરડી, ઇમારતોનું અણધાર્યું આક્રમણ, સડકો-બજારો-સ્ટેશનો-ભીડખંડેરોની લીલ-વિખરાતા મેળા, ઊલી જતી સીમ - સૌની વચ્ચે એ અટવાતી એકલી માર્ગ કરવા
