Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 04

Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 04
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

View full book textPrevious | Next

Page 355
________________

१०/३ ० द्रव्यनित्यताविमर्श: 0
१४०१ વિષઈ કહિયાં. (જાસત્ર) જેહનો દ્રવ્યજાતિ તથા પર્યાય પ્રવાહઈ આદિ તથા છેહ કહતાં અંત નથી.
એહ મળે કાલ વર્જનઈ ૫ અસ્તિકાય કહિઈ; “યસ્ત = પ્રવેશ, તૈઃ વયન્ત = શબ્દાયને” इति व्युत्पत्तेः।
इमानि आदि-पर्यन्तशून्यानि = आरम्भाऽन्तरहितानि ज्ञेयानि । न च द्रव्यास्तिकनयतोऽस्त्वेतेषामाद्यन्तराहित्यम्, पर्यायास्तिकनयतस्तु कथं तद् ? इति शङ्कनीयम्,
धर्मास्तिकायादीनां तत्तत्समयवैशिष्ट्यादिपर्यायेणोत्पाद-व्ययभाजनत्वेऽपि द्रव्यत्वजात्या द्रव्यत्वसाक्षाद्व्याप्यधर्मत्वादिसजातीयपर्यायप्रवाहेण वा समुत्पाद-व्यययोः विरहात् । न हि द्रव्यार्थिकनयतो द्रव्यत्वेन पर्यायार्थिकनयतश्च धर्मास्तिकायत्वादिसजातीयपर्यायसन्ततिविधया धर्मास्तिकायादयः जातुचिद् उत्पद्यन्ते विनश्यन्ति वा।
धर्मादिषु षट्सु मध्ये कालं विहाय धर्मादयः पञ्च ‘अस्तिकाया' उच्यन्ते, ‘अस्तयः = प्रदेशाः, तैः कायन्ते = शब्दायन्ते' इति व्युत्पत्तेः। 'प्रदेशाः = प्रकृष्टाः देशाः = निर्विभागा भागाः' इति भावः। શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન-દર્શનને ધરાવનાર જિનેશ્વર ભગવંતે જણાવેલ છે.” (ઉના) આ છ દ્રવ્ય આદિથી અને અંતથી રહિત જાણવા. મતલબ કે છ દ્રવ્ય નિત્ય જાણવા.
પર્યાયાર્થિકમતે સર્વ દ્રવ્યની ઉત્પત્તિ પર શંકા :- (૨) ધર્માસ્તિકાય વગેરે છ દ્રવ્ય દ્રવાસ્તિકનયની અપેક્ષાએ આદિથી અને અંતથી રહિત ભલે હોય પરંતુ પર્યાયાસ્તિકનયની અપેક્ષાએ તે દ્રવ્યો આદિ-અંત રહિત = નિત્ય કઈ રીતે હોઈ શકે? કારણ કે પર્યાયાસ્તિકનયની અપેક્ષાએ તો દરેક પદાર્થ ઉત્પાદ-વ્યયને ધારણ કરે છે. અર્થાત્ પર્યાયાસ્તિકનયની દૃષ્ટિએ દરેક પદાર્થના આદિ = જન્મ અને અંત = વિનાશ અવશ્ય હોય છે.
• દ્રવ્યત્વસ્વરૂપે ઉત્પત્તિ અસંભવ છે સમાધાન :- (દક્તિ.) તમારી વાત સાચી છે. ધર્માસ્તિકાય વગેરે પદાર્થો પર્યાયવિશેષસ્વરૂપે = તતત્સમયવિશિષ્ટસ્વરૂપે ઉત્પાદન અને વ્યયને ધારણ કરે જ છે. તેમ છતાં પણ દ્રવ્યાર્થિકનયની દષ્ટિએ દ્રવ્યત્વરૂપે તેનો ઉત્પાદ-વ્યય થતો નથી. તથા પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિએ દ્રવ્યત્વસાક્ષાવ્યાખ ધર્માસ્તિકાયત્વ, અધર્માસ્તિકાયત્વ વગેરે સજાતીયપર્યાય પ્રવાહ સ્વરૂપે ધર્માસ્તિકાય વગેરે છ પદાર્થનો ક્યારેય ઉત્પાદ કે વ્યય થતો નથી.
'૦ પાંચ અસ્તિકાય છે (વિ.) ધર્મ, અધર્મ વગેરે છ દ્રવ્યોની અંદર કાળને છોડીને ધર્મ વગેરે દ્રવ્યો “અસ્તિકાય' કહેવાય છે. ધર્મ વગેરે પાંચ જ દ્રવ્યોને “અસ્તિકાય' કહેવાનું કારણ એ છે કે “અસ્તિકાય’ શબ્દની વ્યુત્પત્તિલભ્ય અર્થ તે પાંચ દ્રવ્યોમાં જ વિદ્યમાન છે. “ર્તાિમઃ વાયત્તે’ = “અસ્તિwાય' આ મુજબ “અસ્તિકાય” શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. અસ્તિ = પ્રદેશ. તેના દ્વારા જેનો વ્યવહાર થાય તેને અસ્તિકાય કહેવાય. દેશ


Page Navigation
1 ... 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608