________________
ધર્મશ્રદ્ધા તે ફાટેલા કપડાથી શરીરનું ટાઢ-તડકા સામે રક્ષણ કરવું, એ જ ડહાપણભર્યું છે. તદ્દન કારણ વિના કદી લડાઈઓ ઉત્પન્ન થતી નથી અને કવચિત્ કારણ વિના પણ ઉત્પન્ન થાય તે ધર્મ સિવાયના પ્રસંગમાં પણ એવી માનવ વ્યક્તિઓ કે સંસ્થાઓ નથી લડતી ? માનવસ્વભાવની ભિન્ન રૂચિઓ, અનેક નિર્બળતાઓ, સ્વાર્થ, ઉતાવળીયાપણું વિગેરે ઝઘડાઓનું મૂળ છે. એ માનવપ્રકૃતિ મૂળથી ન બદલાય ત્યાં સુધી ઝઘડાઓ સર્વથા બંધ થઈ જાય, એ કેવી રીતે શક્ય છે? પશુ કે રાક્ષસે કરતાં મનુષ્યસમાજમાં લડાઈઓ ઓછી થતી હોય તે એ ધર્મને જ પ્રભાવ છે, એમ માનવું જોઈએ. લડાઈઓ અને મત-મતાન્તરે રૂ૫ શુદ્ધ દૂષણે જોઈ ધર્મની સેવાથી પરાભુખ બનવું, એમાં જાણતાં-અજાણતાં પણ ધર્મના મહાન ઉપકાર તળે દબાયેલા માનવીએ કૃતઘતા આચરે છે. આત્માનો મહાવિકાસ જે મોક્ષ, તેને સાથે તે ધર્મ છે. જગતમાં વિકાસમાર્ગ એક જ છે. તે તરફ લઈ જનાર જૂદા જૂદા ફાંટાઓ તે એક જ ધર્મના પેટાશેદે છે. એ પેટાદે જે આત્માના મહાવિકાસ–મેક્ષને સહાયક હોય, તો તેથી નુકશાનનો લેશ પણ સંભવ નથી. મેક્ષને બાધક માર્ગોને ધર્મના પેટભેદે ગણી શકાય નહિ, એટલે અહીં એ વાત અપ્રસ્તુત છતાં ધ્યાનમાં રાખવાની છે.
પ્રશ્ન- શું બધા ધર્મો મટીને એક જ ધર્મ ન બની શકે ?
ઉત્તર તકરારની ખાતર માની લઈએ કે–તેમ બને તે પણ તે ધર્મ લોકપયોગી તે નહિ જ બને. ધર્મને લેકોપયોગી બનાવવા માટે તો તેની જૂદી જૂદી શાખા
